Haritalarda Yeryüzü Şekillerini Gösterme - İzohips ve İzobat nedir

Harita Formülleri
Haritalar üzerinde yapacağımız hesaplamalarda en çok dikkat edeceğimiz husus, sorunun hangi birimle verilip hangi birimle istendiğidir.

Uzunluk Ölçüsü Birimleri Onar onar büyür ve küçülür.
km, cm’ye çevrilirken 5 sıfır atılır.

Alan Ölçüsü Birimleri Y
üzer yüzer büyür ve küçülür.
km², cm²’ye çevrilirken 10 sıfır atılır.

Uzunluk Formülleri Alan Formülleri

Haritalarda Yeryüzü Şekillerini Gösterme Şekilleri
Yeryüzü şekillerini gösteren haritalara fiziki haritalar denir. Fiziki haritalarda yeryüzü şekilleri 5 yöntemle gösterilir.

1. Renklendirme Yöntemi: Fiziki haritalarda yeryüzü şekillerini daha belirgin gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle ifade edilir. Bu renkler yer şekillerini değil sadece yükselti basamaklarını gösterir. Renklendirme işlemi şöyle olur:

Yükselti Basamakları Renk
0-200 m Yeşil
200-500 m Açık Yeşil
500-1000 m Sarı
1000-1500 m Turuncu
1500-2000 m Açık kahverengi
2000 m ve üzeri Koyu kahverengi

Fiziki haritalarda beyaz renkler buzulları veya kalıcı karları gösterir. Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilir.

Derinlik Renk
0-200 m Açık Mavi
200-1000 m Mavi
1000-2000 m Koyu Mavi

2. Gölgelendirme Yöntemi: Yer şekillerinin bir yönden ışık ile aydınlatıldığı düşünülür. Fazla eğimli yerler karanlık, az eğimli yerler ise aydınlık olarak gösterilir.Gölgelendirme yönteminde yükselti basamakları bulunmadığından, tam bir yükselti tespit etmek ve profil çıkarmak mümkün değildir. Bu sebepten haritacılıkta yardımcı bir yöntem olarak kullanılır.

3. Tarama Yöntemi: Tarama yönteminde eğim fazla ise çizgiler kısa, kalın ve sık olur. Eğim az ise çizgiler uzun, ince ve seyrek olur. Düzlükler ise beyaz bırakılır. Çizgi boyları yükselti basamaklarını gösterir. Fazla kullanılmayan bir yöntemdir.

4. Kabartma Yöntemi: Yeryüzü şekillerinin belli bir ölçek dahilinde küçültülerek yapılan maketleridir. Bu yöntem yer şekillerinin gerçeğe en uygun olarak yapılmasını sağlar. Ancak yapımı, taşınması zor ve maliyeti fazla olduğundan kullanım alanı dardır.

5. İzohips (Eş Yükselti) Yöntemi: Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseklikteki noktaların birleştirilmesi ile elde edilen eğrilere izohips denir.
İzohipslerin Özellikleri
1. İç içe kapalı eğrilerdir ve birbirini kesmezler.
2. Yeryüzü şekillerinin yükseltilerini ve biçimlerini belirtirler.
3. Sıfır (m) izohipsi deniz seviyesinden başlar. Kara ile denizlerin birleştiği bu çizgiye kıyı çizgisi denir.
4. İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alır. Buralara zirve denir.
5. İzohipsler yeryüzü şekillerinin kuşbakışı görünümünü belirler.
6. En geniş izohips eğrisi en alçak yeri, en dar izohips eğrisi ise en yüksek yeri belirler.
7. İzohips eğrileri arasındaki yükselti farkı haritanın tamamında aynıdır.
8. Aynı izohips eğrisi üzerinde bulunan noktaların yükseltisi aynıdır.
9. İzohips eğrileri yan yana gelebilirler, ancak asla birbirini kesmezler.
10. Birbirini çevrelemeyen iki komşu izohipsin yükseltisi aynıdır.
11. İzohipslerin üzerinden geçen kesik çizgiler mevsimlik akarsuları, düz çizgiler ise devamlı akarsuları gösterir.
12. İzohipslerin sıklaştığı yerler eğimin arttığını, seyrekleştiği yerler ise eğimin azaldığını gösterir.
13. Eğimin fazla olduğu yerlerde;
Akarsuyun akış hızı fazladır.
Akarsuyun aşındırma etkisi fazladır.
Akarsuyun enerji potansiyeli fazladır. (Doğu Anadolu)
Akarsuyun aşındırması derine doğrudur.
Yükseltiye tırmanmak zordur.
Yatay mesafe kısadır.
Ulaşım güçtür.
14. Eğimin az olduğu yerlerde tam tersi durum vardır.
15. Her izohips kendinden daha yüksek bir izohipsi çevreler.
16. İki izohips arasındaki yükselti farkına equidistans (izohips aralığı) denir.
Equidistans ölçeğe göre değişir.
Küçük ölçekli haritalarda izohips aralığı fazladır. Çünkü küçük ölçekli haritalarda daha geniş alanlar gösterilir. Yani izohips sayısı fazladır.
Büyük ölçekli haritalarda izohips aralığı dardır. Büyük ölçekli haritalarda daha küçük alanlar gösterildiği için izohips sayısı azdır.

17. İzohipslerin sık geçtiği yerde kıta sahanlığı dar, seyrek geçtiği yerlerde geniştir.Başka bir ifade ile alçak kıyılarda deniz sığ, yüksek kıyılarda derindir.
Not: Kıyıdan 200 m derinliğe kadar olan sahaya kıta sahanlığı denir. Karadeniz ve Akdeniz’de dar, Ege ve Marmara’da ise geniştir.
18. Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleşmesiyle elde edilen çizgilere izobat (eş derinlik) eğrileri denir. Kıyı çizgisi hem izobat, hem de izohips eğrilerinin başlangıç çizgisidir.
Özellikleri:
1. İç içe kapalı eğrilerdir.
2. En geniş izobat eğrisi derinliği en az olan yeri, en dar eğri ise derinliği fazla olan yeri gösterir.
3. İzobatların sıklaştığı yerlerde eğim fazla, seyrekleştiği yerlerde ise eğim azdır.
4. İzobat eğrileri arası kıyıdan derinlere doğru, açık maviden koyu maviye doğru boyanır.
İzohips Haritalarında Bazı Yerşekillerinin Gösterilmesi
1. Boyun: Dorukların ve sırtların arasında kalan alçak düzlüklerdir.
2. Vadi: İzohipslerin zirveye doğr şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir.
3. Sırt ve Yamaç: Sırt, yamaçların birleştiği sınırdır. Yamaç ise sırtların her iki yanıdır.
4. Tepe, doruk ya da zirve: Yükseltinin en fazla olduğu yerdir.
5. Çanak (Çukur): Çevresine göre alçakta olan alanlardır. İçe doğru ok işareti ile gösterilir.
6. Kıyı Çizgisi: Deniz seviyesini gösteren sıfır m eğrisidir.
7. Delta: Akarsuların denize döküldüğü yerde denize doğru uzanan üçgen şeklindeki çıkıntılardır.
8. Haliç: Gel-gitin görüldüğü akarsu ağızlarında denizin kara içine doğru girdiği yerlerdir.
Haritalardan Yararlanma
1. İzohips haritalarından profil çıkarma:
2. İzobat Haritalarından Profil Çıkarma:
3. Yükselti Bulma:
4. Yön Bulma:
5. Eğim Hesaplama: