Hava basıncı nedir - Basınca etki eden faktörler

HAVA BASINCI

Basınç: Atmosferdeki gazların ağırlığına denir. Diğer bir tanımla; BASINÇ: Havadaki su buharı ve gazların cisimler üzerine uyguladığı ağırlığa basınç denir. Basıncı ölçen alete barometre denir.Yeryüzünde basıncın dağılışı izobar(eş basınç) eğrileriyle gösterilir.Bu tür haritalara izobar haritaları denir.

Atmosferin yeryüzüne yaptığı basınç her yerde aynı değildir. 45° paralelinde, deniz seviyesinde ve 15° C sıcaklıkta atmosferin 1 cm 2’lik bir yüzeye uyguladığı basınca Normal Basınç denir. Normal hava basıncı 1013 milibardır (1033gr.=760mm cıva basıncı). 1013 mb’ dan daha yüksek değerler yüksek basınç(antisiklon) , altındaki değerler alçak basınç (siklon)tır. Barometre ile ölçülür.

Normal B: 45 ° enlemde 0m’de ölçülen basınç =1013 mb .Basıncın dağılımını gösteren eğrilere izobar eğrisi denir.

Basınca Etki Eden Faktörler

1 SICAKLIK:

Isınan hava yükselir böylece yeryüzüne uyguladığı basınç azalır.Soğuyan hava ağırlaşır ve alçalır. Yeryüzüne uyguladığı basınç artar. Sıcaklığa bağlı olarak Ekvatorda sürekli Termik A.B ,Kutuplarda ise sürekli Termik Y.B alanı oluşmuştur.

2 YÜKSELTİ :

Yükseldikçe havanın kalınlığı ve yoğun gazların miktarı azaldığı için basınç azalır. ( 10,5 metrede 1 mm düşer ). Yükselti ile basınç ters orantılıdır.

· Ortalama her 10,5 metre yükseldikçe 1mm basınç azalır. Bu basınç azalmasından yararlanılarak yükselti ölçen alet geliştirilmiştir. Buna altimetre denir.

3 YER ÇEKİMİ :

Yerçekimi arttıkça basınçta artar. Basınç ekvatorda az, kutuplarda fazladır. Havanın ağırlığı yerçekiminin bir eseridir. Bu nedenle atmosferin alt kısmında ağır gazlar yer alır. Dünyanın şeklinden dolayı kutuplarda yer çekimi daha fazladır.

4 YOĞUNLUK :

1 nolu kapta gazların miktarı fazla olduğundan yoğunluk fazladır. Atmosferdeki su buharı ve gazların oranıdır. Yoğunluk arttıkça basınç da artar. Yoğunluğun artması basıncı arttırır.

5 MEVSİMLER :

Yazın KYK’de karalarda sıcaklık nedeniyle A.B. , denizlerde Y.B. alanı görülür.

6 DİNAMİK ETMENLER :

Dünyanın ekseni etrafında dönmesinden ötürü 30 ° enleminde alçalıcı hava hareketleri yüzünden hava sıcak olmasına rağmen ( Antisiklon ) YB; 60 ° enlemlerde de farklı hava kütlelerinin karşılaşıp sıcak havanın yükselmesi ile AB alanı oluşur. Oluşumlarina Göre Basınçlar

Termik Basınçlar (0-90)



Isınma ve soğumayla (dünyanın şekl.)

Termik AB ® sıcak çekirdekli siklon

Termik YB ® soğuk çekirdekli antisiklon




Dinamik Basınçlar (30-60)

Dünyanın günlük hareketiyle

Dinamik YB ® sıcak çekirdekli antisiklon

Dinamik AB ® soğuk çekirdekli siklon





YÜKSEK BASINÇ ALANLARINDA:

*Alçalıcı hava hareketi vardır. Bu sebeple yağış oluşmaz.

*Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.

*Hava genellikle açıktır. Bu sebeple yerin ısı kaybı fazladır.

*Termik Y.B alanı soğuk, Dinamik Y.B alanı sıcaktır.




ALÇAK BASINÇ ALANLARINDA:

*Yükselici hava hareketi vardır. Yükselen hava soğur ve yağış bırakır.

*Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.

*Hava genellikle kapalıdır. Bu sebeple yerin ısı kaybı azdır.

*Termik A.B alanı sıcak, Dinamik A.B alanı soğuktur.



Basinç Alanlarinin Özellikleri :

Hava hareketi her zaman YB’dan ® AB’a doğrudur

AB(ALÇAK BASINÇ):Yükselici hava hareketi vardır.Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.Yıllık yağısı fazla olan yerler.Gökyüzü kapalı-bulutlu Yerin ısı kaybı azdır. Sıcaklık farkı az.Bitki örtüsü gürdür.

YB(YÜKSEK BASINÇ):Alçalıcı hava hareketi vardır.Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.En az yağışlı yerler Gökyüzü açık.Yerin ısı kaybı fazla. Sıcaklık farkı fazladır.Bitki örtüsü cılızdır.

YERYÜZÜNDE SÜREKLİ BASINÇ KUŞAKLARI:Yeryüzündeki sürekli basınç kuşakları iki nedene bağlı olarak oluşur.

1)Sıcaklığın yeryüzündeki dağılışı(Termik nedenler) 2)Dünyanın günlük hareketi(Dinamik etkenler)

A)TERMİK KÖKENLİ BASINÇ KUŞAKLARI:

1)EKVATORAL ALÇAK BASINÇ KUŞAĞI(TROPİKAL SİKLON):Ekvator ve çevresi yıl boyunca Güneş ışınlarını dik veya dike yakın aldığından, burada sıcaklıklar yıl boyunca yüksek olur. Burada ısınan hava yükselir ve termik kökenli alçak basınç alanları oluşur. Bu durum yıl boyunca devam eder.

KUTUP YÜKSEK BASINÇ KUŞAĞI(POLAR ANTİSİKLON):Kutuplar Güneş ışınlarını eğik alır ve yıl boyunca soğuk olur. Soğuk hava sıkışır, ağırlaşır ve aşağıya doğru alçalır. Böylece buralarda termik kökenli basınç kuşağı oluşur. Kutuplardaki termik yüksek basınç alanı kışın genişler, yazın daralır.

B)DİNAMİK KÖKENLİ BASINÇ KUŞAKLARI:

1)SUBTROPİKAL YÜKSEK BASINÇ KUŞAĞI(ANTİSİKLON):Ekvatoral bölgede ısınarak yükselen hava kütleleri 3- 5 km yükseldikten sonra bir kısmı güney, bir kısmı da kuzey yarımkürede 30. enlemlere doğru ters alizeler şeklinde eserken Dünyanın günlük hareketinden dolayı 30. enlemlerde aşağıya doğru alçalırlar. Böylece 30. enlemlerde basınç artar, dinamik kökenli yüksek basınç alanları oluşur. Bunlara Subtropikal antisiklonlar da denir. Özellikle okyanuslar üzerinde daha belirgindir. Bu kuşakta en önemli basınç merkezleri Hawaii ve Asor yüksek basınç merkezleridir.

NOT:30. enlemlerde alçalıcı hava hareketleri olduğundan buralarda yağış oluşumu son derece zordur. Bundan dolayı bu kuşakta kara içlerinde Dünyanın en geniş ve en sıcak çölleri oluşmuştur(Büyük Sahra, Arap yarımadasındaki çöller, Meksika ve Avustralya’daki çöller)

2)SUBPOLAR ALÇAK BASINÇ KUŞAĞI(KUTUPALTI):Kutup bölgelerinden gelen soğuk hava kütleleri (kutup rüzgarları), 30. enlemlerden gelen sıcak hava kütleleri(batı rüzgarları) 60. enlemlerde karşılaşırlar. Burada karşılaşan hava kütleleri yükselirler. (Dünyanın günlük hareketi de bu durumu destekler).hava kütlelerinin yükselmesi ile birlikte 60. enlemlerde atmosfer basıncı azalır, subpolar siklon alanları oluşur. Bu basınç kuşağı özellikle okyanuslar üzerinde daha belirgindir. Bu kuşaktaki en önemli basınç merkezlerinden biri Atlas okyanusunda bulunan İzlanda alçak basınç merkezidir. 60. enlemlerde bulunan dinamik basınç alanlarında hava kütleleri yükselerek soğur ve bol yağış oluşturur.