Afet İnan Kimdir - Yaşamı - Eğitime Katkıları - Cumhuriyet Öğretmenleri

Afet İnan Atatürk'ün manevi kızıdır. Tarih ve sosyoloji profesörlüğü yapmıştır. Yaptığı bazı çalışmalar nedeniyle tanınmış bir kişiliktir. Burada Afet İnanın hayatı ve yaptığı çalışmalara ilişkin çeşitli bilgiler bulacaksınız.
Türkiye’nin büyük tarihçi ve sosyoloji profesörü olan Ayşe Afet İnan (Uzmay) 29 Kasım 1908 yılında Selanik’de doğdu. 8 Haziran 1985 yılında Ankara’da hayata gözlerini yuman Afet İnan, Atatürk’ün manevi kızıdır.
Cumhuriyetin ilk tarih profesörlerinden birisi olan Afet İnan, yıllar boyu kurucuları arasında yer aldığı Türk Tarih Kurumu’nun as başkanlığını yapmıştır. Türk Tarih Tezi’ni ortaya koyan tarihçiler arasında yer alır.

Ailesi ve öğrenim hayatı

29 Kasım 1908 günü Selanik’in Polyoroz (Kesendire) kasabasında doğdu. Babası orman memuru İsmail Hakkı Bey (Uzmay), annesi Doyran Müderrisi Emrullah Efendi’nin torunu olan Şehdane Hanım’dır. Ailesi Balkan Savaşları’ndan sonra Anadolu’ya geçti.

Afet İnan, ilköğrenimine Eskişehir’in Mihalıççık ilçesinde başladı. Annesini 1915 yılında veremden yitirdi. Öğrenimini Ankara ve Biga’da sürdürdü, 1920′de altı yıllık ilkokul diplomasını aldı. Aile 1921′de Alanya’ya taşındı. Afet Hanım, 1922′de Elmalı’da öğretmenlik ehliyeti aldı ve Elmalı Kızokulu’na başöğretmen olarak atandı. Babasının görevi nedeniyle sürekli yer değiştirdi; 1925 yılında Bursa Kız Muallim Mektebi’ni bitirerek İzmir’de Redd-i İlhak İlkokulu’nda göreve başladı. Atatürk ile tanışması sonucu ileriki yıllarda öğrenimine devam etme fırsatı buldu.

Atatürk ile tanışması ve öğretmenlik yılları 

Afet Hanım, 1925 yılında Redd-i İlhak İlkokulu’nda yeni göreve başladığı sırada bir çay ziyaretinde cumhurbaşkanı Atatürk ile tanışma fırsatı buldu. Annesinin ailesinin Selanik’in Doyran kasabasından olması nedeniyle cumhurbaşkanının ilgisini çekti ve Atatürk ertesi gün ailesiyle tanıştı. Gazi Paşa’ya öğrenimini sürdürmek ve yabancı dil öğrenmek istediğini açıklamış olan Afet Hanım, kısa bir süre sonra Ankara’ya atandı. Bakanlığın izniyle İsviçre’nin Lozan şehrine Fransızca öğrenmek için gönderildi.

1927′de yurda döndüğünde bir süre Fransız Kız Lisesi’nde öğrenim gördü. Bu arada ortaöğrenim tarih öğretmenliği sınavına girerek öğretmenlik belgesini aldı ve Ankara Musiki Muallim Mektebi’ne Tarih ve Yurt Bilgisi öğretmeni olarak atandı (1929-1930). Göreve başladığı zaman, yurt bilgisi için okutacağı kitabı Atatürk yetersiz bulmuştu. Bunun üzerine Fransız Kız Lisesi’nde okuduğu Instruction Civique adlı kitaptan çeviriler yaptı. Afet Hanım’ın çevirileri, Tevfik Bıyıklıoğlu’nun Almanca eserlerden yaptığı çeviriler ve bizzat Atatürk’ün bazı konularda yazıları birleştirilerek Medeni Bilgiler kitabı oluşturuldu. Kitap, ortaokullarda ders kitabı olarak okutuldu ve 1935 yılına kadar çeşitli defalar basıldı. 1933′ten sonra öğretmenliğe Ankara Kız Lisesi’nde devam etti.

Kadınlara siyasi hakların tanınması 

Kadın hakları üzerinde çalışmaya ilgi duyan Afet Hanım, Atatürk’ün isteği üzerine 3 Nisan 1930′da Türk Ocağı’nda Türk kadınlarının seçim haklarına ilişkin bir konferans verdi. Bu konferans için zamanın en ünlü hatibi Hamdullah Suphi Bey’den dersler alan Afet Hanım’ın giyeceği elbiseyi bizzat Atatürk çizmiş ve gömleği için kendi pırlanta kol düğmelerini hediye etmişti.

Kadınlara seçme-seçilme hakkının verilmesi anayasa değişikliğini gerektiriyordu ve bu çok zaman alan bir süreç oldu (1934′de gerçekleşti) ancak o günlerde Belediye Kanunu’nun değişmesi söz konusuydu. Afet Hanım’ın konferans verdiği gün gerçekleşen Belediye Kanunu değişikliğiyle kadınlara belediye meclislerine seçme ve seçilme hakkı tanındı.

Konferanstan birkaç gün önce (31 Mart 1930) Cumhuriyet Halk Fırkası’na üye olan Afet Hanım, partiye yazılan ilk kadın üye oldu.

Türk Tarih Kurumu Kuruculuğu

Atatürk, kendisinden Türk Ocakları Yasası’nın 2. ve 3. maddelerinin açıklanması konusunda çalışma yapmasını isteyince Afet Hanım 27 – 28 Nisan 1930 tarihlerinde gerçekleşen Türk Ocakları Kongresi’nde Aksaray delegesi olarak söz aldı; Türk Ocaklarının amacını, işlevini açıklayan bir nutuk okudu ve sonradan Türk Tarih Tezi olarak nitelenecek bir tezi dile getirdi ve Türk tarih ve medeniyetini bilimsel olarak incelemek üzere bir heyet kurulması için önerge verdi. Bu önerge üzerine kongreden sonra oluşturulan Türk Tarih Heyeti’nin 16 kişilik kurucu üyeleri arasında yer aldı.

Türk Ocakları Atatürk’ün emriyle 10 Nisan 1931′de kapatıldıktan sonra heyet, aynı kurucularla dernek olma kararı alarak ve Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti adını almış; 3 Ekim 1935′te ise adı Türk Tarih Kurumu olmuştur. Afet Hanım, 1935-1952 ve 1957- 1958 yılları boyunca kurumun as başkanlığını yaptı.

Tarih Çalışmaları

Türk Tarihinin Ana Hatları

Afet Hanım, heyetin kurulmasından sonra Türk Tarih Heyeti’nin bilimsel çalışmalarına katıldı. Heyet, Türk Tarih Tezi’nin temelini oluşturacak Türk Tarihinin Ana Hatları adlı kitabı kaleme aldı. 1931-1941 yılları arasında liselerde okutulan kitabın yazımında Afet Hanım da yer aldı.

Piri Reis Haritası 

1929′da Topkapı Sarayı’nı müzeye dönüştürme çalışmaları sırasında bulunan Pir-i Reis haritasını inceleyen Türk Tarih Cemiyeti heyetinin içinde yer aldı ve haritanın dünyada tanıtılmasına çalıştı.

Mimar Sinan’ın Kafatası   

1930′lu yılların başlarında “Türk ırkının kafatasını tespit etme” çalışmaları yürüttü. Bu çalışmalar doğrultusunda Türkiye’nin pek çok yerinde mezarlar açıldı ve kafatasları ölçüldü. Tarihçiler arasında Mimar Sinan’ın Türk mü yoksa Ermeni veya Rum asıllı mı olduğu konusunda tartışma çıkınca Afet Hanım, Türk olduğunu iddia etti ve mezarının açılarak kafatasının ölçülmesini, sonucun Atatürk’e sunulmasını önerdi. Tartışmaları izleyen Atatürk ise bir kağıt üstüne Sinan’ın bir heykelinin yaptırılmasını istediği notunu düşerek Mimar Sinan’a sahip çıkmıştı (2 Temmuz 1935, bakınız: Mimar Sinan Anıtı).
1 Ağustos 1935 günü bu ölçüm yapıldı ve sonuç Mimar Sinan’ın brakisefal kafatasına sahip olduğunu gösterdi.

DTCF’de İlk Ders 

9 Ocak 1936 günü Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin açılışında Türk Tarih Kurumu asbaşkanı sıfatıyla ilk dersi verdi. Kültür Bakanlığı kendisine fakültede öğretim üyeliği önerdi ancak o, bunu ancak yüksek öğrenim gördükten ve yüksek lisans yaptıktan sonra kabul edebileceğini bildirdi.

Akademik yaşamı 

Afet Hanım, Avrupa’daki pek çok şehirde üniversite öğretim üyeleriyle görüşmeler yaptıktan sonra yüksek öğrenimini Cenevre’de yapmaya karar verdi. Cenevre Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Bilimler Fakültesi’nin Yakın Çağ ve Modern Tarih Bölümü’nde İsviçreli antropolog Eugene Pittard’ın öğrencisi oldu; “Türk Osmanlı devrinin ekonomik tarihi” adlı tezini sunarak Temmuz 1938′de lisans diplomasını aldı, Temmuz 1939′da ise doktorasını tamamladı ve sosyoloji doktoru ünvanını aldı. Tezinin ismi “Türk Halkının ve Türk Tarihinin Antropolojik Karakteri Üzerine” idi. Bu çalışma için Anadolu’da 64bin iskelet kalıntısı üzerinde inceleme yaptı. Öğrenim yılları boyunca Cenevre ve Bükreş’te konferanslar verdi; Türk Tarih Kurumu kongrelerine bildiriler sunarak katıldı.
Yurda döndükten sonra Ankara Kız Lisesi’nde derslerine devam etmesinin yanın sıra Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ne doçent vekili olarak atandı. 1940yılında kadın hastalıkları ve doğum uzmanı olan Rıfat İnan ile evlenen Afet Hanım, 1942′de doçent, 1950′de profesör oldu.

Afet İnan, 1950′den sonra Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi konularında Ankara Fen Fakültesi’nde, Hacettepe Üniversitesi’nde, Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi’nde, Ankara Harp Okulu’nda dersler verdi.

1961-1962 yıllarında İngiltere’de incelemeler yaptı. 1955-1979 arasında da UNESCO Türkiye Milli Komisyonu’nda Türk Tarih Kurumu’nu temsil etti. Ankara Üniversitesi Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrim Tarihi kürsüsü başkanlığını yaptı, 1977 yılında bu görevde iken kendi isteğiyle emekli oldu.

Vefatı 

Afet İnan 8 Haziran 1985 günü 76 yaşında Ankara`da yaşamını kaybetti. Arı adında bir kızı, Demir adında bir oğlu vardır.

Tarih Araştırmaları Ödülü 

Tarih Vakfı ile İnan ailesinin ortak girişimiyle iki yılda bir Afet İnan Tarih Araştırmaları Ödülü verilmektedir.

Afet İnan’ın Eserleri

Türk Tarihinin Ana Hatları (1930),Türkiye Halkının Antropolojik Karakterleri ve Türkiye Tarihi (1947) gibi tarih ve sosyoloji çalışmaları yanında Atatürk’e ilişkin araştırmalar da yapan İnan, bunları Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler (1950) gibi yapıtlar yayımladı. “Türk Kadın Haklarının Kazanılması” adlı yayımı UNESCO tarafından Fransızca ve İngilizce (1962) olarak yayımlandı ve UNESCO’nun yayını olan “Le Courier” dergisinde dokuz dile çevrildi (1963).

1. Atatürk’ten Hatıralar (1950),
2. Atatürk ve Türk Kadın Haklarının Kazanılması (1964),
3. Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler (1958),
4. Mustafa Kemal Atatürk’ten Yazdıklarım (1969),
5. Tarihten Bugüne (1970),
6. Piri Reis’in Hayatı ve Eserleri (1974),
7. Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi (1977)

Kurucusu ve Üyesi Olduğu Dernekler

• Türkiye’deki Dernekler
• Türk Tarih Kurumu (kurucu)
• Çocuk Haklarını Koruma Derneği (kurucu)
• Dumlupınar Zafer Abidesini güzelleştirme ve yaşatma derneği (kurucu)
• Türk Kadının Sosyal Hayatı Tetkik Kurumu
• Milli Kütüphane’ye Yardım Derneği

Yurtdışındaki Dernekler 

• Cenevre Tarih ve Arkeoloji Topluluğu (Cenevre, 1936).
• Uluslararası Antropoloji Enstitüsü (Paris, 1937)
• Uluslararası Kadınlar Birliği (Kopenhag)
• Avrupa Kültürü Cemiyeti (Venedik, 1957)