Yerkabuğu Levha hareketleri ve etkileri

Yeyüzü Levha Hareketlerinin Etkileri

Yerkabuğu bütün değildir. Çeşitli parçalardan oluşur. Bu parçaların her birine levha adı verilir. Mantoda sıcaklık ve basınca bağlı olarak konveksiyonel akıntılar oluşur. Bu akıntılara bağlı olarak levhalar üzerindeki kıtalarla birlikte hareket eder.

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN OLUŞUMU

Yeryüzünde çeşitli yükseklikteki dağlar, pla­tolar, vadiler, ovalar v.b. gibi şekiller bir bütün olarak yeryüzü şekillerini oluşturmaktadır.

Yeryüzü şekilleri bazı kuvvetlerin ve olay­ların etkisi altında yeryüzünün biçim değiştirmesi sonucunda meydana gelmiştir. Bu kuvvetlerin bir kısmı enerjisini Yer’in iç kısmından alır, bunlara iç kuvvetler denir. Bir kısmı da enerjisini Güneş’ten alır, bunlara da dış kuvvetler denir.

YERŞEKİLLERİNİN OLUŞUMU

İç Kuvvetler

Orojenik Hareketler

Epirojenik Hareketler

Volkanik Hareketler

Depremler

Dış Kuvvetler

Kayaların Çözülmesi

Heyelan

Yeraltı Suları

Rüzgârlar

Erozyon

Akarsular

Buzullar

Dalga ve Akıntılar

YERŞEKİLLERİNİ OLUŞTURAN İÇ KUVVETLER

1. Orojenez (Dağ oluşumu):

Dış kuvvetler aşındırma sonucu kopardıkları maddeleri taşıyarak deniz, göl ya da okyanus diplerine biriktirirler. Tortullaşmanın görüldüğü bu alanlara “jeosenklinal” denir.

Jeosenklinal

Türkiye’deki kıvrım dağları ile bütün Alp sistemi Tethys (Tetis) adı verilen jeosenklinalde oluşmuştur.

Tetis; başlangıçta bir okyanus kadar genişti. Akdeniz, Karadeniz ve Basra Körfezi de giderek daralmış olan bu jeosenklinalin günümüzdeki kalıntıları halindedir.

Kıvrılma:

Alp Himalaya dağları 3. Jeolojik zamanda oluşmuş genç kıvrımlı dağlardır. (Antiklinal)

Türkiye’deki Toroslar ve Kuzey Anadolu dağları da 3. Jeolojik zamanda Alp orojenezi ile oluşmuş kıvrımlı dağlardır.

Kırılma:

Türkiye’de kıyı Ege Bölümü’ndeki Aydın dağları ve Bozdağlar birer horsttur. Gediz ve Menderes ovaları birer grabendir.

Fay hatlarının olduğu yörelerde;

- depremlere,

- volkanlara,

‚ Epirojenez (Kıta hareketleri = Kıta yaylanması) :

Tabakaların durumları bozulmadan, yerka­buğunun geniş alanlarının dikey yönde alçalıp yükselme hareketine epirojenik hareket denir. Epirojenik hareketler sonucu geniş eşikler, düz­lükler ve tekneler oluşmuştur. Karaların alçalmasıyla deniz ilerlemesi (transgresyon), karaların yükselmesiyle de deniz gerilemesi (regresyon) görülür.

Epirojenik hareketler en geniş çaplı ve en yavaş gerçekleşen iç olaylardır.

Farklı yoğunluktaki yerkabuğu parçaları manto üzerinde dengeli bir biçimde dururlar. Bu olaya izostati, dengeye ise izostatik denge denir. Herhangi bir yerde epirojenez oluşması için izostatik dengenin bozulması gerekir. İzostatik dengeyi bozan olaylar ise şunlardır:

1. İklim değişikliği

2. Yeni bir dağ oluşumu

3. Engebeli yüksek yerlerin fazla aşınması

4. Çukurlarda tortulanmanın fazla olması

Epirojenez sonucunda;

Kıyı çizgisi değişir

Kıyı taraçaları oluşur

Akarsuların aşındırma gücü değişir

Bugün Avrupa’nın kuzeyinde İskandinavya ve güneyinde Alp’ler yükselmekte, buna karşılık arada yer alan Kuzey Fransa, Hollanda, Kuzey Almanya ovaları alçalmaktadır.

Epirojenik hareketler Türkiye’de günümüzde de devam etmektedir. Anadolu milyonlarca yıldır yükselmekte, buna karşılık Karadeniz ve Doğu Akdeniz havzaları çökmektedir. Buna bağlı olarak Çukurova havzası ile Ergene ovası hızlı bir çökme içine girmişler ve tortulanma alanı olmuşlardır.