Montrö Boğazlar Sözleşmesinin maddeleri nelerdir?

Montrö Boğazlar Sözleşmesi; İstanbul ve Çanakkale boğazlarına bugünkü uluslararası statüsünükazandıran sözleşmedir. 1923 Lozan Konferansı’nda, Müttefikler ile Türkiye arasında bir boğazlar sözleşmesi hazırlanarak kabul edilmişti. Bu sözleşmeyle Boğazlar silahsızlandırılıyor, geçiş denetimini sağlamak amacıyla bir uluslararası komisyon oluşturuluyordu. Boğazlar’ın güvenliğiMilletler Cemiyeti tarafından sağlanacaktı. Lozan Konferansı sırasında bu sözleşmeyi kabul etmek zorunda kalan Türkiye, 1930′ların başlarından başlayarak ortaya çıkan yeni gelişmelerin ışığında sözleşmenin yeniden ele alınması gereğini gündeme getirmeye başladı. 23 Mayıs 1933′teki Londra Silahsızlanma Konferansı’nda, Boğazlar’ın hukuki durumunun değiştirilmesi gereğini belirtti.

11 Nisan 1936′da Türkiye, yeni Boğazlar rejimini belirlemek amacıyla il-gili devletlere nota verdi. Bu çağrının ilgili devletlerce kabul edilmesinin hemen ardından, 22 Haziran 1936′da İsviçre’nin Montreaux Kenti’nde başlayan görüşmeler yaklaşık iki ay kadar sürdü. 20 Temmuz 1936′da eski sözleşme yanlısı ülkelerce yeni bir sözleşme üzerinde anlaşmaya varıldı. Sözleşmenin temel maddeleri şunlurdır:

1- Boğazlar’dan geçiş; barış ve savaş zamanı ile ticaret ve askeri gemiler açısından ve ayrıca Karadeniz’de kıyıları bulunan devletlerle bulunmayanlara göre değişik biçimlerde saptandı.

2- Boğazlar’ın askeri denetimi ve savunma önlemleri tamamen Türkiye’ye aittir (bundan önceki 1923 Lozan Antlaşmasındaki hüküm burayı askersizleştiriyordu).

3- Boğazlar’dan geçişi denetleyen Uluslararası Boğazlar Komisyonu kaldırıldı. Sözleşmeye göre, yabancı gemilerin Boğazlar’dan geçişlerinde şu incelikler karara bağlandı.

A) Barış zamanında: a) Karadeniz’de kıyısı olmayan devletlerin ticaret gemileri serbestçe geçerler. Savaş gemileri ise, 8-15 gün önceden Türkiye’ye haber vereceklerdir. b) Karadeniz’de kayısı bulunan devletler için ise ticaret yine serbesttir. Savaş gemileri de, 8 gün önceden Türkiye’ye bildirilecek.

B) Savaş zamanında. a) Türkiye yansız ise: Herkesin ticaret gemileri serbestçe geçerler. Ancak, savaşan devletlerin savaş gemileri geçemezler, b) Türkiye savaşa katılmış ise: Her tür gemiyi geçirip, geçirmemekte kendisi karar verir. Dilerse Boğazlar’ı herkese kapayabilir, c) Savaş tehlikesinin çok yaklaştığı durumlarda: Türkiye yine karar serbestisine sahiptir. Boğazları kapayabilir.