Çin'in kısa tarihi - dunyanin en eski uygarliklarindan çin uygarlığı

3600 yillik yazili tarihi bulunan, dunyanin en eski uygarliklarindan birisidir cin uygarligi.

bu surec icinde basa gelmis cesitli hanedanlar hakkinda her ne kadar ilgili basliklarda bilgiler mevcutsa da, hepsini kronolojik sirayla birarada gormek suretiyle – ve elbette yeni bilgiler eklemek sartiyla- tembel bunyeler icin hizlandirilmis bir cin tarihi gerekmektedir. [fakat baska ayrintilarin da ogrenilmesi icin, ilgili bkz’lara giderek yeni zihinsel ufuklara acilinmasi siddetle onerilir]

elbette bundan faydalanmak icin illa tembel olmak gerekmez. office space filminin ana mesaji olan “it’s not that im lazy, it’s just that i don’t care” cizgisinde yuruyen insanlar da bu hizmetten sonuna kadar faydalanmalidir.

yazili tarihleri 3600 yillik olmakla beraber, uygarlik muhtemelen 4 bin kusur yilliktir. zaten bu kadar eski olunca, bir bin sene de alkol destekli muhabbet ortamlarinda rahatlikla eklenebilinir, yuvarlak 5000 senelik yapilir. bu surec icinde, ilkel bir toplum yapisindan, kole toplumuna, sonra feodal duzene, sonra da sosyalist duzene gecis saglanmistir. simdilerde ise, bilindigi uzere kapitalizmin etkileri, ilk kez olmamakla beraber, cini degistirmektedir.

sonradan ekledigimiz bin seneyi raki masalarinda birakirsak, tarihimiz, yazili tarihin olmadigi ve bu yuzden efsaneyle gercegin birbirine karistigi qin oncesi periyoddan basliyor…

edit: mamullerimizde copy pastein c'si bulunmamaktadir; bunu gereginden fazla kotu espriler ve laubali uslup sayesinde de farkedebilirsiniz.
(immanuel tolstoyevski, 07.03.2005 00:35 ~ 12:52)
#7046825?şikayet et
qin oncesi

tarihin bu bolumu, yari gercek yari mit, xia hanedaniyla baslar. saatlerimiz m.o. 2100-1800 yillarini gostermektedir. yazili bir eserleri olmadigindan agiz agiza dolasarak bugunlere kadar gelmisken, 1959 yilinda ilk defa ilgili arkeolojik kanitlara rastlanmis.

xia hanedaninin ileri gelenleri, elbette cogu ilkel toplumlarda oldugu gibi, buyuculuk ve dogaustu konulara hakim olanlardi. onceleri, shamanlik yaparak gecimlerini ve guclerini koruyan bu aileler, buyuk kitlelere degil, ufak topluluklara, klanlara hakimdiler. fakat bu buyuculuk ve din hususu sayesinde, toplum icindeki hiyerarsi ve isbolumu karmasiklasiyor ve neolitik cagdan, ilk sehirciligin basladigi shang zamanina bir gecis donemi oluyor.

shang hanedani hakkinda, henan vadisi denen ve kimbilir nerelerde olan bir vadide, binlerce arkeolojik kanit bulunmus durumda. sonraki zamanlarinda yin hanedani olarak da anilmistir. sonraki zaman demisken, bunlar m.o. 1000 yilina kadar 680 sene idarede kaliyorlar. xia hanedanina isyan eden ve sonunda onu yikan bir lider tarafindan kurulmus olduguna inanilir.

bu shang hanedaninin en ilginc yani su: yonetim direkt babadan ogula degil, en yasli kardesten en gencine geciyor. daha genc bir kardes kalmayinca da en buyuk cocuga geciyor tekrar. kardes derken erkek kardesten bahsediyoruz tabii; shang doneminde feminist hareket pek ikna edici degildi zira.

bugunku cinin kuzeyini kontrol eden bu hanedan, sik sik komsulariyla ve muhtemelen bizim akrabamiz olan bozkir gocebeleriyle savaslar yapmislar. gorece duzenli birlikleri sayesinde de tarim toplumunun sinirini genisletmisler. fakat shanglarda sadece tarim yok, hayvancilik da onemli bir yere sahip.

simdi iki paragraf once soyledigim sozu unutun ve yeni bir heyecanla su cumleye dalin: bu shang hanedaninin en ilginc yani, yaziyi bulmus olmalari. bulmakla kalmamislar, bu eski cinceyi,kaplumbaga kabuklarina, hayvan kemiklerine kazimislar. zaten bu zavalli kaplumbagalar, insanlarin uygarliklar kurmalariyla birlikte, doganin ongordugune en zit sekilde kullanilan hayvanlar olmuslar. kimi kabuguna yazi yazar, kimi ustune mum baglayip bahcelerde dolandirir, kimi ters cevirip kim once duzelecek diye bahis oynar..

neyse efendim, sonuncu shang krali despotlugu fazla abarttigindan, birlesik bir isyan hareketi doguyor ve bir sinir kabilesinin lideri tarafindan yikiliyor. kabilenin adi zhou ve zamanla bu donem zhou donemi olarak aniliyor. bu adamlar, tipki yunanlilar gibi sehir devletleri kurmusken, bir sure sonra bunlar merkezi bir yonetimde birlesmeye basliyorlar. bir nevi yari-feodalizm doguyor bu sekilde.

zhoularin onemi, bu donemde merkeziyetciligin giderek artmasiyla, siyasi ve ekonomik kuruluslarin onem kazanmasi. kisilerden bagimsiz olarak kurulan bu kuruluslar, birtakim geleneklerin devam etmesi ve karmasiklasan toplum yapisina ayak uydurmak icin zorunludur. bunun etkilerinden biri de artik yari-otonom olan kralliklardan, daha duzenli tarim vergisi alinmasi olmus.

m.o. 771 yilinda, cilgin asiler ve isbirlikci barbarlar, zhou kralliginin sarayini basip, krali olduruyorlar. baskent daha doguda olan ve ismini uc saniye sonra unutacagimiz luoyangkentine tasiniyor. bu olaylardan sonra merkezi hukumetin etkisi azaliyor ve yeni kralliklar mantar gibi cogaliyor. bu siyasi calkantilar sonucu, zhou doneminin sonlari, iki alt doneme ayriliyor: bahar ve guz donemi (m.o.770 - 446) ve warring states donemi (475 -221).

warring states donemi adindan da anlasilacagi gibi gulluk gulistanlik bir donem olmamakla beraber, ilginc bir sekilde bircok etkin felsefenin yayildigi donem olmustur.. konfucyusve taonun dusunceleri bu donemde yayilmislar ornegin. 250 yillik bu donem, tipki osmanlinin diger beyliklere ustunluk gosterdigi gibi, bir hanedanin ustunluguyle bitiyor: qin hanedani.
(immanuel tolstoyevski, 07.03.2005 00:37)
qin hanedani (m.o. 221 - 207)

hatta (bkz: qin hanedani)

evet halihazirda verilmis olan emege saygi diyoruz ve geciyoruz bu hanedana. batidaki devletlerden biriyken, warring states periyodunun sonlarinda, geri kalanlari yenip, tarihinde ilk defa cini birlestirmislerdir. saatlerimiz m.o. 221. bir diger adi da ch’in dir bu qinlerin ve bildigimiz cin kelimesinin kokeni buradadir elbet.

qin krali basarisindan epey gaza gelmis olacak ki, bu kisa ve oz isimle yetinmemis, kendisine shi huangdi demistir. ne yazik ki bunun anlamini soylersem sizi oldurmek zorunda kalirim... ama kimseye soylemeyeceginize soz verirseniz, buyrun: ilk imparator.

bu aslinda oyle uydurulmus bir unvan degil, daha onceleri de cin kulturunde mitolojik bazi liderler icin de kullanilmis. qin bey ise bu unvaninin simgeledigi dusunceler esliginde, yonetimi tekrar merkezilestirmeye basliyor. fakat farki, babadan ogula gecen bir duzen degil, karmasik bir burokrasiye dayali bir duzen kurmasi.

bu merkezi duzenin yerlesmesi sirasinda elbette kanli mi olur kansiz mi olur diye bir ikilem yasanmamis, binlerce kelle kopmus. daha dogrusu, cok siki kurallar ve kanunlar cercevesinde oturtulmaya calisilmis bu duzen. iste burada da legalistler denen ve konfucyanizmle beraber zhou doneminin sonlarinda yayilan bir akimin onculeri olan insanlarin etkileri gozukuyor. olayin ozunde, herseyin standardizasyonu var; kanunlar, burokratik prosedurler, vs.

konfucyus yanlilari bu sert yonetime tepki gosterdikleri zaman ise siddet ve baskiyla sindirilmisler. ne yazik ki bu arada bircok kitap ve kutuphane de yakilmis, eski nesillerin birikimleri harap olmus.

qin yonetimi epey yayilmaci da davranarak, kuzeye ve guneye dogru genislemeye calismis. ayni zamanda gocebe kabilelerin talanlarindan korunmak icin, warring states doneminde cesitli devletlerin insa ettikleri duvarlari birlestirip, 5000 kmlik cin seddini yapmislar.

hanedanin tek icraati bu degil. daha bircok buyuk projeye imza atmislar fakat yonetim bicimlerine paralel olarak, bu buyuk projeler icin isgucu saglanmasi sirasinda, cok sert tutumlar izlenmis. sonucta tipki cengiz hanin durumunda oldugu gibi, ilk imparator efendi de m.o. 210’da olur olmez isyanlar baslamis, 20 sene icinde hanedani dagilmis. fakat cengiz handan farkli olarak, kurdugu merkezi, burokratik sistem ayakta kalmis ve legalist gelenegi, cin kulturune iyice empoze edilmis.

dolayisiyla bu kisacik 20 sene icinde kurulan duzenin onemi, qin donemini takip eden hanedanlar icin bir ornek olusturmus olmasindan kaynaklanir.
(immanuel tolstoyevski, 07.03.2005 00:46)
han hanedani (m.o. 206 – m.s. 220)

qin imparatorunun olumunu takip eden isyanlar ve savaslar sirasinda, han devletinin prensi liu bang isimli sahis, basarili bir saldiriyla oldurucu vurusu yaparak, qin donemini bitiriyor ve ilk is olarak, baski altindaki konfucyanizmin tekrar gunisigina cikmasini sagliyor.

hakim felsefe degisse de, asil amac olan cinin birligi degismiyor. ulke icinde duzen saglandiktan sonra batiya dogru yayiliniyor ve onemli bir iki ticaret yolu guvenli hale getiriliyor. bu sayede iskenderiye ve bagdatla ticaret yolu aciliyor ve sonralari roma imparatorluguna ipek ihrac edilmesiyle, bildigimiz ipek yolu kavrami doguyor.

konfucyanizmin serbest kalmasiyla, dusunsel acidan buyuk gelismeler yasaniyor. shiji isimli ilk ciddi tarih kitabi yaziliyor sima oian denen bir tarihci tarafindan. ansiklopediler yazilmaya baslaniyor ki bunlarin en bilineni “daglarin ve denizlerin kitabi”. [sehirciligin etkisi burada bir kez daha ortaya cikiyor. 2000 yil once bunlar daglar, denizler hakkinda ansiklopediler yaziyolar, yunanlilarla birlikte felsefe yapiyorlar, temel bilimler gelisiyor, ortadogudaki sehirlerde daha da onceleri benzer gelismeler yasaniyor, gocebe toplumlar ise daha yaziya gecmediklerinden ciddi bir birikimde veya aktarimda bulunamiyorlar. ama elbette toplumlarin gelisimlerinin boyle dallanip budaklanmasindaki temel etkenler cografi ve iklim kosullari]

bunlarla da kalinmiyor, kagit ve porselenin icatlari da bu doneme rastliyor.

han hanedani bir ara, zengin derebeyleri ve klanlarin biraraya gelmesiyle, yikiliyor ama olen imparatorun esinin cesitli entrikalari ve onemli gorevlere kendi adamlarini yerlestirmesiyle (elbette teoride oglu yonetimde) bir yandan da teknik olarak devam ediyor. yani, ikiye bolunuyor ve diger bolumu de bu cilgin kadinin yegeni idare ediyor. wang mang isimli, ve isminde pek hayir olmayan bu sahis, hsing hanedani denen yeni bir hanedan kurdugunu aciklayarak bu bolunmeyi resmilestiriyor. ama kisa bir sure sonra, kizil kaslar denen ve koylulerden olusan gizli bir teskilat tarafindan olduruluyor. kas derken gozunuzun ustundekinden bahsediyorum, zira bu delikanlilar, kaslarini kirmiziya boyuyorlarmis; muhtemelen boyu daha uzun gosteriyordur.

sonucta benzer ic cekismeler ve daha onemlisi zengin ve guclu ailelerin biraraya gelmesi yuzunden, 220 yilinda bu hanedan yikiliyor ve yerini bir bosluga birakiyor...
(immanuel tolstoyevski, 07.03.2005 01:06)
uc krallik ve sonrasi (220 – 588)

hanlar cokunce 3.5 asirlik bir nevi ic savas donemi baslamis. aslinda bu isin kokleri hanlarin zamanina kadar gidiyor. 80 ila 220 yillari arasinda, sinirlari birbirinin icine gecmis uc tane kralliktan bahsediliyor: wei, shu, wu.

gercekten de binbir guclukle kurulmus, ordulari, koyluleri, saraylari bulunan ciddi bir kralliga, kalkip iki harfli bir isim vermek dingillik midir yoksa shibumi midir bilinmez ama eninde sonunda bu uc krallik da kisa sureligine jin doneminde hakimiyet altina aliniyor.

bu duzen kisa sureligine saglaniyor ancak cunku bozkir gocebelerinin baskilari sonucu cesitli entrikalar alip basini yuruyor ve bilmem kacinci kere, cin siyasi olarak bolunuyor. aslinda isin bu bolumu ilginc zira kavimler gocunu andiriyor. hanlardan ayri olan ve baska etnik kokenlere sahip olan cinliler, bu basibosluk doneminde han cinlilerini buyuk capta goclere zorluyorlar. bu gocler sonucunda da guneye giden onemli miktarda nufus, yaklasik 16 ayri devlet kuruyor.

bunca tantana arasinda, hem guneydeki bu yeni arenada hem de kuzeyde bir dengeye variliyor. jin saray erkani guneye giderek bolgede anlasmalar yapiyorlar ve sonucta hem kuzeyde hem de guneyde iki ayri ve bagimsiz hanedan ortaya cikiyor. genelde kisa omurlu olup, bir sonraki hanedan tarafindan degisitirilseler de kuzey guney ayriligi epey bir devam ediyor. o yuzden de bu zamanlara kuzey ve guney hanedanlari zamani deniyor. 589 yilinda sui’lerin liderliginde, asirlardir kaybolan politik istikrarsizlik ve bolunme gideriliyor.

bunca tatavanin arasinda muhtemelen aklimizda kalmasi daha yararli olacak seyler ise cagin gelismeleri. oncelikle, 1.yy’da cinde yayilma gostermeye baslamis olan budizm, bu donemde, hem kuzeyde hem de guneyde populerlik kazaniyor. ayrica onceki donemin kagit ve porseleninden sonar, simdi de barut kesfediliyor. gerci barut kesfedilir kesfedilmez askeri alanda uygulama bulmuyor, onun yerine havai fiseklerde kullaniliyor. kisacasi siyasi istikrarsizliga ragmen onemli gelismelered kesinti olmuyor ve en sonunda, duzeni saglamis ama kisa sureli olmus sui’lerin ardindan gelen hanedanlar zamaninda, bu gelismeler iyice hiz kazaniyor. bu gelisme donemi, tang hanedaninin zamanidir.
(immanuel tolstoyevski, 07.03.2005 01:18)
tang hanedani (618-907)

iste en sonunda bu kesmekesin bitisine rastlayan tang hanedanina geldik. (boyle dramatik bir giris lazim, sanki yuzyillardir insanlara tang hanedaninin onemini anlatmak icin firsat bekleniyormus gibi)

bu donem, edebiyat ve sanatta cin kulturunun altin cagidir.* zira matbaa icad edilerek bircok kitap siradan insanlara da ulasmis ve donemin sonunda siir sanati genis bir kitleye ulasmis. hatta bu siirler genelde sarki olarak okunup, birbirine eklenirmis ki bu da bir sure sonra opera haline gelecek olan sanatin baslangicidir.

onceki donemlerde iyice yayilan budizm, tang doneminde saray erkaninin ve aristokrasinin de buyuk bir cogunlukla benimsedigi din (felsefe) olmus, o da altin cagini yasamis.

bu donem o kadar gulluk gulistanlik anlatiliyor ki, baskent changan’in, caginin en kalabalik nufusuna sahip oldugu iddia ediliyor.

her ne kadar yonetim budist olsa da, duzenin saglanmasiyla yayilmaci hareket de tekrar vuku bulmus. evet, tibette yedi yili izlerken,“ne guzel solucanlari bile oldurmuyorlar topraga geri koyuyorlar“ diyorduk ama bunlar 8.yy’da cosup, orta asyaya, mancuryaya, koreye ve hatta irana kadar yayilmislar. bu genisleme sonucu asyadaki en guclu imparatorluk tang hanedani haline gelmis.

“isin en ilginci“ kismimizda ise bu sefer hakikaten bir surpriz var. onceki entrylerde bahsettigimiz feminist hareket nihayet guc kazaniyor ve tang hanedani bir imparatoriceye sahip oluyor. her ne kadar cince isimleri hatirlamak zor olsa da bu hanimi burada anmakta fayda var: wu chao. kendisi bir cariyeyken, evet normal bir cariyeyken, 690 yilinda imparatoru tahttan indiriyor ve imparator zetian (imparatorice degil) adini alarak tam 15 sene yonetimde kaliyor. bir nevi hurrem sultan vakasi.

bu hanim hizini alamayip kendi hanedanini chou hanedani olarak isimlendiriyor, o yuzden bu 15 yillik bolum tang tarihinde bir kesintidir. trafikteki hemcinslerinin aksine, cok asabi ve acimasiz olan zetian, koyluleri agir vergilerle eziyor ve bu uygulama ondan sonrada yururlukte kaliyor. sonunda bu sacmaliga dayanamayan bir general tarafindan baslatilan genis bir isyanla imparatorluk ic savasa surukleniyor. general lushan an’in omru isyanin sonuclanmasina vefa etmese ve tum pay kendisinde olmasa da, baslattigi isyanlarin neden oldugu karisikliklar ve yeni koylu isyanlari sonucu 860 yilinda tang hanedani cokmeuye yuztutuyor.

bu esnada bir grup koylu dogu cin’i ele geciriyor.hukumet son bir cabayla kalan koyluleri silahlandirarak isyani bastirmaya yolluyor ama onlar da isyancilara katilarak, asilerin kurdugu chi hanedanina destek oluyorlar.

bu cin tarihinde, basarili olmus ilk koylu ayaklanmasidir. saray erkani ve burokrasinin mensuplari, dis guclerden ve kabilelerden yardim isteyerek, asi liderlerini oldurtuyorlar. 885 yilinda tang imparatoru baskentine geri donse de, artik gucunu kaybetmistir ve ulkenin ceistli yerlerinde savaslar, mucadeleler surmektedir. bir kez daha bolunme gerceklesiyor ve 5 hanedan olarak bilinen donem basliyor.
(immanuel tolstoyevski, 07.03.2005 02:00)
5 hanedan ve 10 krallik

artik alisiniz efendim, bu isler cinde boyle. bir iki krallik kurmakla yetinilmez, bir senede 10 hanedan gelir gider; hastalanip yataga dusersiniz, kalktiginizda 10 tane yeni krallik kurulmustur, vs. sonucta adam da bol, toprak da.

neyse bu karisiklik donemini anlatmak da karisik, o yuzden basitce bir liste vereyim, ilgilenenler not etsin.

bes hanedan
gec liang *, 907-923, gec tang’lar tarafindan yokedildi.
gec tang, 923 – 936, gec jinler tarafindan yokedildi
gec jinler 936-946, liao tarafindan yikildi.
gec hanlar, 947-951, gec zhoular tarafindan yikildi.
gec zhou, 951-960, song hanedani tarafindan yikiliyor.

bunlarin baskentleri de hep ayni, luoyang ve kaifeng sehirleri. kuzeydeki tang hanedaninin kalintilari, mutemadiyen song hanedaniyla mucadele etmekte ve birbirlerini yikip yerlerine gecmektedirler. elbette ulke harap olmus, gelisim durmustur.

simdi 907-960 yillari arasinda bunlar ismet bademin deyimiyle cizburger gibi kurulup kurulup yikilirken, 10 krallik donemi denen paralel bir donemde de (902-979) tam 12 devlet baska topraklarda birbirlerini yemisler ve hemen hepsi de song hanedani tarafindan yikilmis. evet 12 krallik kurulmus ama nedense bunlarin 10u hep anilagelmis ve 10 krallik terimini dogurmus.

bu vahset doneminde bile birtakim gelismeler yasanmis elbet. daha once bahsettigimiz matbaa hususuyla ilgili olaarak, kuzey cinde ilk defa klasik eserler basilmaya 940 yilinda baslanmis. kagit para da kuzey cinde gorulmus ve ilkel bir bankacilik sistemine onayak olmus. seffaf porselenler de ortaya cikmis ve zamaninda hatirlayacaginiz gibi tarim ve hayvanciliktan para kazanan bu insanlarin hayatinda ticaretin onemi artmaya baslamis.
(immanuel tolstoyevski, 07.03.2005 02:36)
liao ve xia

her ne kadar yukarda adi gecen song hanedani butun bu irili ufakli kralliklara son vermisse de, koskoca cine hakim olamadilar bir anda. ve elbette bunca krallikta birbirini mukemmel bir kronolojik sirayla izlemiyor; cogu zaman ayni anda birden fazlasi ayni bolgelerde hukum suruyor.

simdi yil 916, liao hanedani, tang’larin son yillarinda kuruluyor. birkac ufak tefek isim degisikligi geciriyorlar; once khitan, sonra buyuk liao, sonra tekrar khitan ve tekrar buyuk liao. bu gereksiz bilgiden sonra gelelim insanliga yaptiklari katkilara.

astronomi, tip ve mimaride ilerlemeler kaydediyorlar. takvimleriyle unluler cunku hem eski takvimlerin en iyi taraflarini korumus hem de geleneksel khitan takvimini (artik o da nasil birseyse) bununla kaynastirmislar.

daha eglenceli kisimlara gelirsek, akupunkturda ilerleme kaydediyorlar efendim. ve jinekolojide. bir de nabiz yoklamasiyla teshis ve cesetlerin korunumu konulari var. yani hepsini biraraya getirince, nekrofili sahte hocalar geliyor gozumun onune. neyse kulture saygisizlik etmeyelim ve gelelim bati xia’ya.

bunlar da 1032 yilindan 1227ye kadar tibetce konusan tangut kabilelerinin biraraya gelmesiyle olusmuslar. simdiki kuzeybati cinde varliklarini surdurmusler ama mogollar tarafindan istilan edilmis topraklari ve yikilmislar. pek bir ilginc yanlari yok; ne akupunktur var, ne sise cevirmece oynamislar. oynamissalar da mogollarin istilasindan geriye bize bir bilgi kalmamis. xia hanedani mogollarin gazabina ugramis tek hanedan degil; ayni mogollar, birazdan gorecegimiz ve daha onemli bir hanedan olan song hanedanini da ayni yuzyil icinde yiktilar.
(immanuel tolstoyevski, 07.03.2005 02:50)
song hanedani (960 – 1279)

960 yilinda, cin’in buyuk bolumunu kontrol altina alan song’lar ekonomik bir buyume ve gelisme donemini baslattilar. bildigimiz gibi bu arada liaolar mancuryada ve dogu mogolistanda hukum suruyorlar ve songlar kuzeye acilarak bunlarla savasmak yerine guneye yoneliyorlar.

guneyde yayilmacilik gorece kolay oluyor, zira buradaki kralliklar kulturel ve ekonomik olarak guclu olsalar bile kuvvetli bir askeri birlige sahip degiller ve kolayca songlara teslim oluyorlar.

bu arada liaolar (ya da onlarin o siralarda dedikleri gibi khitanlar) tehdit ustune tehdit yagdirirak songlardan harac topluyorlar. aldiklari harac cok fazla degil ve songlar icin bu, onlari uzak tutmak icin yapilacak askeri harcamalar yaninda pek birsey tutmuyor. boylece zoraki de olsa bir baris, daha ziyade bir denge olusuyor.

bu surecte de yine onemli teknolojik gelismeler yer aliyor; politik gorusler, hukumet yapisi ve elitlerin yasam bicim karmasiklasiyor. daha onceleri havai fiseklerde kullanilan barut, artik kusatmalarda kullanilmaya baslaniyor. ihracat ve ithalat da iyice cosuyor ve gemi yapimi bu yonde cok ilerliyor.

tiptaki gelismeler de devam ediyor ve soylenilene gore, ilk defa 1145 yilinda, bir guney cinli esirin vucuduna otopsi yapiliyor.

daha onceleri altin cagini yasamis olan budizm, yerini neo-konfucyanizme birakiyor ki bu etkiler japonyaya, koreye ve vietnama kadar yayiliyor.

bizim saraylarda da hediye seklinde bolca gordugumuz, o cinli mavili beyazli cin porseleni de songlarin son doneminde ortaya cikip, ihrac ediliyor.

bu gelismelere dikkat cektikten sonra, anlamamiz gereken bir diger onemli nokta da songlarin konfucyanizm etkisiyle pek militer olmamalari. diplomatik cozumler, askeri cozumlerden daha buyuk saygi goruyorlar. zaten bu uygulama isiginda da khitanlar gibi dusmanlarina, yillik vergi vermeyi, buyuk askeri harcamalar yapmaya yegliyorlar. iste bu askeri gucsuzluk yuzunden ki, onceden bahsettigimiz liaolar ve xialar, songlarin kuzeyinde varliklarini surduruyorlar. fakat sadece songlar degil, diger ikisi de diplomasiyi tercih ettiklerinden baris donemi uzun suruyor.

fakat bu gevseklikten yararlanan birileri oluyor: jinler. bunlar 1125 yilinda askeri harekatlarla hakimiyet kuruyorlar ve song imparatorunun kardesinin iyice guneye kacmasina neden oluyorlar. bu adam orada kendini imperator ilan ediyor ve guney song donemi olarak anilan ve kisa sureli de olsa baris icinde olan bir donem baslatiyor. fakat aristokrasi fazla guclu oldugundan, imparatorlugun hakimiyeti sadece gorunuste kaliyor.

1210 yilinda mogollar saldirmaya basliyorlar ve en nihayetinde, 1279 yilinda, mogol imparatorlugu olarak da bilinene yuan iktidara geliyor.
(immanuel tolstoyevski, 07.03.2005 03:10)
yuan hanedani (1271 - 1368)

bu hanedan mogol imparatorlugu, kore ve cin uzerinde yaklasik 100 senelik bir hakimiyet kurmus. bunun oncesinde temucin efendinin 1206 yilinda buyuk mogolistanin hakimi secilmesi geliyor. temucin kim kardesim diyenler icin, sonradan adini bildigimiz cengiz hana degistiriyor.

sanirim cengiz hanin turkiyede cikan biyografilerinden birindeydi; ordusunun komutanlarinin yuzde 90i turk kokenlidir deniyordu. elbette o zamanlar turk kimdi, mogol kimdi pek belli degil, onemi de yok.

sonucta cengiz han, once 1227de xia’yi, 1234’te de (tarihe bak hizaya gel) jin’leri yeniyor. cengiz hanin torunu kubilay han, 1271’de yuan hanedanini kuruyor. baskent olarak sectigi sehir, yine uc saniye sonar unutacagimiz adiyla dadu. fakat bugunku beijing oldugunu soyleyerek daha hatirlanabilir kilabiliriz daduyu.

imperator shizu olarak da bilinen kubilay han, birkac sene daha yavas yavas cin bolgesini ele gecirmeye devam ediyor. 1279’da hangzhou sehrini ele geciriyorlar. burasi guney song’un (hatirlayalim kuzey guney diye ayrilmislardi) baskenti. song imparatoru gong (vallahi uydurmuyorum) annesiyle beraber esir ediliyor ve bu yenilgiden kacan subaylarin ve gorevlilerin olusturdugu yeni song’da 3 sene sonar bir deniz savasiyla dize getiriliyor.

bu noktada elimize bir harita almakta fayda var. cin’deki durumu saglamlastiran yuan hanedani, tarihin en buyuk kara imparatorlugunun sahibi durumundalar. koreden bati rusyaya, burmadan iraka kadar cok buyuk bir alan. ve daha once belirttigimiz gibi, cengiz hanin mogollari, burokrasiden ve karmasik devlet yonetiminden anlayan insanlar degil, boyle bir kulturde yetismemisler, kulturlerinde de burokrasi ve karmasik devlet yonetimi yok. bu durumu, cin’in politik kulturunu miras alarak idare etmeye calisiyorlar.

fakat bu onlarin hatalara suruklenmelerine engel olmuyor. yedikleri en buyuk halt, halki 4 ana kasta ayirmak. bu kastlar etnik gruplar bazinda. ilk sirada mogollar, sonra semu ren denen bati ve orta asyalilar, han ren ve en assagilik nan ren’ler. tabii kastlari birbirine bu kadar benzer sekilde isimlendirince bol bol yanlis anlamalar ve karisikliklar doguyor; sonucta mogol yonetimi koyluler tarafindan hic kabul edilmiyor. bu yuzden de birlesik cin tarihinin en kisa suren hanedani oluyorlar.


immanuel tolstoyevski - ekşi sözlük