Karahanlı edip, şâir ve devlet adamı. Doğu Türkistan'daki Balasagun şehrinde, muhtemelen 1017 yılında doğdu. Asil bir Türk ve Müslüman âileye mensup olduğu tahmin edilmektedir. Balasagun'da tahsil ve terbiye gördü. Karahanlı hizmetine girip, ''Has Hâcib'' unvânını almadan önce Balasagunlu Yûsuf, olarak tanındı. Balasagunlu Yûsuf, kendini çok iyi yetiştirdi. Elli yaşlarındayken on sekiz ay içerisinde manzum olarak Kutadgu Bilig adlı meşhur eserini yazdı. Bu kitabı, Kaşgar'a gelip, 1070'te Karahanlı hükümdarı, edebiyat meraklısı Uluğ Kara Buğra Hana arz etti. Kara Buğra Han, Türklerin ahlâk hukuk ve devlet idâresi ile törelerini çok güzel olarak dile getiren eseri, Balasagunlu Yûsuf'a, sarayında okuttu. Kutadgu Bilig, Karahanlı Sarayında günlerce okunup, çok beğenildi. ''Uluğ Has Hâcib'' unvânı ile başvezir yardımcılığı ile taltif edilerek, en yüksek Karahanlı devlet memuriyetlerinden biri verildi. Bu vazifesiyle ''Yûsuf Has Hâcib'' olarak tanınıp, târih ve edebiyat literatürüne girdi. Yûsuf Has Hâcib, İslâmî Türk edebiyatının, eseri elimize geçen ilk yazarıdır. Devrinin bilgin bir yazarı ve Türk tefekkür târihinin mümtaz bir düşünürüdür. Eserini, münâcât, nât, cihâr yâr-ı güzîn'i övme ile süslemiştir. Yûsuf Has Hâcib'in vefâtı muhtemelen 1077'dir.
Yazarın hayatı ve edebi şahsiyeti Yusuf’un Has Haciblik’e yükselmesi: Kutadgu Bilig’in konusu ve tanıtımı: Eserin önemi ve tesirleri: Kutadgu Bilig’in nüshaları : Kutadgu Bilig’den bazı nasihatlar: Bibliyografya: İslâmi Türk Edebiyatı’ nın eseri ele geçen ilk yazarı ‘Yusuf Has Hacib’tir.Miladi 11.asır başlarında Türkistan’ın Balasagun şehrinde doğmuştur.Yusuf rivayetlere göre boylu poslu olduğu,güzel yüzlü ,erkek sesli olduğu gösterişli bir erkek vasfı taşıdığı söylenir. Yusuf’un bıraktığı esere bakarak onun iyi bir tahsil görmüş,bilgiye kıymet veren iyi düşünen,iyi yazan fikir ve sanat adamıydı.Onun İbn’i Sina’nın talebesi olduğu rivayet edilir.Bunun sebebi Yusuf’un fikirleriyle İbn’i Sina’nın fikirlerinin hemen hemen aynı olmasıdır. Yusuf’un İslam kültürü ve terbiyesi içinde yetişmesine rağmen eserinde özellikle dilinde milliyetçi davranışları dikkat çeker. Eserinde özellikle yabancı kelimelere az yer vermiş,Türkçe kelime ve terimlere çokça yer vermiştir.Ayrıca eserinde Türkçe atasözlerine manilere ve deyimlere de yer vermiştir
Yusuf Has Hacib (Arapça: يوسف خاصّ حاجب Yūsuf Khāss Hājib), M.S. 1017 Karahanlı Devleti'nin Balasagun şehrinde dünyaya geldi. İyi bir eğitim gördü. Çağının geçerli bilimlerinin yanı sıra Arapça ve Farsça'da öğrendi. 1077 yılında Kaşgar'da vefat etti. Türbesi bu kenttedir.
Karahanlı Devleti zamanında yaşıyordu, temel eğitimini Balasagun'da aldı. Kendisine önceden Balasagunlu Yusuf deniliyordu , sonra kendisine Has Hacib adı verildi. Yusuf Has Hacib, Türk Dili ve Edebiyatı için temel bir eser olan Kutadgu Bilig (Mutlu kılan bilgi) kitabının yazarıdır. Kutadgu Bilig 6645 beyitlik bir eserdir. Allah'a hamd, Peygamber'e ve Dört Halifeye teşekkürle başlar.
Karahanlı devlet hükümdarı Ulu Kara Buğra Han'a, Kutadgu Bilig adlı eseri (ilk siyasetname ve ilk mesnevi örneğini) 18 aylık bir çalışma sonunda 1070 yılında sundu. Bu kitabı okuyan Ulu Kara Buğra Han kendisine Ulu Has Hacib unvanı ve Kaşgar'da vezir yardımcısı olarak görev verdi.
Kutadgu Bilig'in ilk nüshası 1439'da Herat'da bulundu. İkinci bulunan Arapça, ilki Uygurcadır. Kitabın ilk baskısı 1900'de Radloff tarafından yapılmıştır.
Türk edebiyatındaki ilk siyâsetnameyi yazmıştır. Türk edebiyatında ilk nazım şeklini o kullanmıştır. Bu nazım şekli de mesnevidir. Bundan dolayı ona Yusuf Has Hacib denilmiştir.
Yazdığı Kutadgu Bilig eserinden bir bölüm:
Kitabıma,okuyana mutluluk getirsin,ona doğru yolu getirsin diye Kutadgu Bilig adını koydum. Ben sözlerimi söyledim,düşüncelerimi yazdım. Bu kitap her iki dünya için de doğruyu gösteren bir rehberdir,yardımcı bir eldir. Dosdoğru bir söz söyleyeyim size: Her iki dünyayı da devletle elinde tutabilecek kişiden daha mutlu kimse yoktur. Önce Gündoğdu'yu tanıtayım. O hükümdardır, doğru yasayı(töre)temsil eder. Aydoldu ile mutluluk güneşi doğar, o da mutluluğun(kut)temsilcisidir. Öğüdülmüş aklı, Odgurmuş akıbeti temsil eder. Ben sözlerimi bu dört değer (doğru yasa,mutluluk,akıl,akıbet) üzerine kurdum. Okuduğunda anlayacaksın,dikkat et.
Yusuf Has Hâcib bu yapıtında bilimin değerini de tartışır. Ona göre, alimlerin ilmi, halkın yolunu aydınlatır; ilim, bir meşale gibidir; geceleri yanar ve insanlığa doğru yolu gösterir. Bu nedenle alimlere hürmet göstermek ve ilimlerinden yararlanmaya çalışmak gerekir. Eğer dikkat edilirse, bir alimin ilminin diğerinin ilminden farklı olduğu görülür. Mesela hekimler hastaları tedavi ederler; astronomlar ise yılların, ayların ve günlerin hesabını tutarlar. Bu ilimlerin hepsi de halk için faydalıdır. Alimler, koyun sürüsünün önündeki koç gibidirler; başa geçip sürüyü doğru yola sürerler.
Yusuf Has Hacib, astronomi bilimini öğrenmek isteyenlerin, önce geometri ve hesap kapısından geçmesi gerektiğini söyler. Aritmetik ve cebir, insanı kemâle ulaştırır; toplama, çıkarma, çarpma, bölme, bir sayının iki katını, yarısını ve kare kökünü alma işlemlerini bilen, yedi kat göğü avucunun içinde tutar. Her şey hesaba dayanır.
Yusuf Has Hacib'in tek eseri vardır.Bir siyasetnâme veya bir nasihatnâme olarak nitelendirilebilecek Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hâcib ve içinde yetiştiği çevrenin ilmî ve felsefî birikimi hakkında çok önemli bilgiler vermektedir. Platon'un devlet ve toplum anlayışı çok iyi bilinmekte ve uygulanmaya çalışılmaktadır. Bilimin ve bilginlerin değeri anlaşılmıştır; bilim, güvenilir bir rehber olarak görülmektedir. Kendisi bu kitabı yazmakla büyük bir cesaret örneği göstermiştir çünkü bu türk edebiyatındaki ilk siyasetnamedir
İslam kültürü etkisindeki Türk Edebiyatı'nın edebi değer taşıyan ilk örneğidir.İdeal bir toplumun nasıl yönetilmesi,ideal bir hükümdarın nasıl olması gerektiğini ve çevresindekilerin ona nasıl nasıl hizmet edeceğini anlatan dini,siyasi,ahlaki,alegorik,ve didaktik bir eserdir.
Mesnevi biçiminde yazılan eserde 6645 beyit 173 dörtlük vardır.Hem aruz ölçüsü hem de hece ölçüsü kullanılmıştır.
Hakaniye Lehçesiyle yazılmış olup Arapça ve Farsça sözcüklere az yer verilmiştir.Aruz ölçüsüyle yazılan ilk Türkçe eserdir.Türk Edebiyatı'nın ilk mesnevi örneğidir.Devlet adamlarına öğüt verdiği için ilk siyasetname örneğidir.Divan Edebiyatı özelliklerini taşıyan ilk eserdir.
Eserdeki Semboller Ve Temsil Ettikleri Kavramlar
Karakterin Adı Karakterin Eserdeki Konumu Karakterin Temsil Ettiği Kavram
Kün togdı hükümdardır (köni töri) Doğruluk ve adaleti
Ay Toldı vezirdir (kut-saadet devlet) mutluluğu ve talihi
Ögdülmış vezirin oğludur (ukuş-bilgi) Akıl ve anlayışı
Odgurmış vezirin kardeşidir (akıbeti,kanaati) Yaşamın sonunu
0 yorum :
Lütfen Yorumunuzun anlaşılır ve imla kurallarına uygun olmasına dikkat ediniz.