Materyalizm'in tanımı doğuşu ve özellikleri

özellikle kepler, kopernik ve galileo uclusunun astronomi alanindaki buluslariyla, kilisenin dusunsel alandaki otoritesini yitirdigi donemlere rast gelir modern anlamda materyalizmin dogusu. fakat asil gazi, isaac newtondan sonra almistir. newton mekanigi, iligli astronomi kesifleriyle de mukemmel bir bicimde ortusunce binbir turlu deneye tabi tutuldu ve ne kadar "kusursuz" oldugu farkedildi. (bugun kusurlu oldugunu biliyoruz elbette ama gunluk yasam icin yeterli bir dogruluk derecesi var) artik hersey birer makine olarak gorulebilirdi. 

fakat, ilk modern materyalist, leviathan eseriyle hatirlanan ve newtondan once dunyaya gelmis (1588), thomas hobbesdur. sadece materyalizmle ilgili degil, insanlik dogasi ve buna bagli olarak ideal devletin nasil olmasi gerektigiyle ilgili de onemli fikirleri vardir. ayrintilar icin, (bkz: felsefenin oykusu) - modern bilimin dogusu...

simdi bu noktada materyalizmin biraz sipsevdi bir akim olarak ortaya ciktigini soyleyebiliriz. yani galileonun buluslari, newtonun sasmaz yasalari ve kilisenin cokusu gibi muthis bir entellektuel gaz ortaminda, insanlar -her donemde oldugu gibi- nihai sonuca vardiklarini sandilar. materyalizm bilimsellikle yakindan iliskili de olsa, ayni sey degildir ve "dogru yol" oldugu da kesin degildir.

kisisel olarak materyalizme yakin dursam da, 17yyin baslarindaki halini son derece premature olarak gormek yanlis olmaz. zira her ne kadar hobbes ve ardillarina saygimiz sonsuzsa da o caglarda yasayan birinin, gercek anlamiyla materyalizmin boyutlarini anlamasina imkan yok. o zamanlar secim yapmak kolaydi. bir tarafta gerizekali dogmalarla dolu ve soylemlerinin yanlisligi daha yeni kanitlanmis bir din baskisi, obur tarafta da buna tepki olarak, propagandadan etkilenmemis sansli azinligin materyalizmi. 

oysa ki ayni hobbesun gunumuz biliminden haberi olsaydi, yine de boyle sapina kadar materyalist olur muydu? bir cicegin matematiksel simetrisini gorup, bunu hatali olarak tanrinin isi diye yorumlayan bir suru insan var. eminim hobbes bu kadar bagnazca hemen intelligent design teorisine 180 derece donus yapmazdi ama ya bir cicekten degil de koskoca uzaydan bahsediyorsak, yani ya hobbesun kuantum fiziginden, big bangden haberi olsaydi? uzayi birak, zamanin bile bir patlamayla baslamis oldugunu ogrenince ayni rahatlikla materyalist olabilir miydi? bu dediklerimin hicbiri materyalizme karsi etkin bicimde kullanilacak argumanlar degil, dualizmin veya idealizmin kanitlari hic degil. ama 17.yydan beri artan bilgimiz beraberinde yeni belirsizlikleri de getiriyor ve simdi cok bilimsel olduklari icin alkislanan zamanin materyalistleri, bu secimlerini genis ufuklarindan oturu degil de bilgi eksikliklerinden oturu yapmis olabilirler. 

ornegin, yapay zekayla ugrasmayan 100 kisiye sorarsiniz, makineler de dusunebilirler mi diye; 99u insan dogasi, sevgi saygi diyerek buna karsi cikar. bir tane sivri zekali da, biraz ozgur dusunebildigi takdirde, neden olmasin der. simdi bu sivri zekali ne kadar saygiyi hakediyor? savundugu gorus hakkinda ne kadar bir bilgisi olabilir ki? oysa ki, eger yapay zekayla ugrasmis olsa, algoritmalariyla hasir nesir olsa, bunun pek de kolay olmadigini dusunebilir (burada kastettigim, yapay zekadan anlayanlarin ona inanmayacagi degil, sadece bilincsizce neden olmasin diyen biri artan bilgisiyle supheye dusebilir; bu suphesinde yanlis bile olsa) ve kafasi daha fazla esneyemedigi icin ghost in the machineden bahsedecekti. kisacasi cehaleti sayesinde kahraman oldu. 

simdi koskoca hobbesu kalkip bu kadar asagilamak dogru degil, ama materyalizm hakkinda 1900lerden once gorus bildiren kimseye, sirf bu yuzden asiri saygi gosterilmemesi gerekir. tipki yapay zeka orneginde oldugu gibi, hobbes simdi yasasa bu durum hakkinda eskisi kadar materyalist bir yorum yapamayabilirdi. sonucta hobbes dogru soylemis de olsa, bunun kismen tesadufen dogru sikki isaretleyen bilgisiz bir ogrencinin cevabindan pek farki yok.

benzer bir analoji, newton mekanigiyle sahlanan klasik determinizmin, kuantum fizigiyle cokmesi ve yerini, en iyi ihtimalle, olasilikci determinizme birakmis olmasidir. dolayisiyla, bu insanlara saygi duymamizin asil nedeni, "muthis ongoru gucleri" degil, cok yenilikci dusunebilmeleri ve bunu cesaretle, eski dusuncelerinin ayakbagi olmasina izin vermeden, dile getirebilmis olmalaridir. bugun, ornegin materyalizm hakkinda daha kapsamli bir bakis acisina sahipsek, bu onculerin sayesinde olmustur. zaten bilim dogru ve nihai cevabi soz vermez, o guvenilir bir surectir ve hobbes gibiler de bu surecin icinde gorevlerini basariyla yerine getirmislerdir.

(immanuel tolstoyevski,