[7. Sınıf Fen Bilgisi] Sürtünmeyi azaltıcı aletler sistemler

Ayağınız kaydığında sendeler yada yere düşersiniz.Kayma her yerde gerçekleşmez.Tecrübelerimizden hangi yüzeylerin kaygan olduğunu bilriz.Islak zemin kuru zeminden daha kaygandır.Yerde gördüğümüz bir muz kabuğuna kimse bilerek basmaz.Yerde sürükleyerek götürmek istediğimiz cisimleri kayğan zemilerde daha kolaysürükleriz.

Hareketli cisimlerin hareket ettikleri yüzey ile aralarında hareketi engelleyen bir etki vardır.Hareketi engeleyen bu etkiye
sürtünme kuvvetinin yönü hareket ile terstir.Zaten cisimlerin bir yüzeyde hareket etmeleri için hareketi sağlayan kuvvetin sürtünme kuvvetinden büyük olması gerkir.

Sürtünme kuvvetinin büyüklüğünün hangi faktörlere bağlı olduğunu deneyler yaparak öğrenelim.

Sürtünme Kuvvettinin Olumlu ve Olumsuz Etkileri

Cismlerin bulundukları yerde hareket etmeden durmaları sürtünme kuvveti sayesindedir.Hareketlilerde sürtünme kuvveti olmasaydı istendiği zaman durulamazdı.Bizde yürürken duramazdık.Bu durum çarpışma ve kazalara neden olurdu.

Buz veya kar üzerinde sürtünme kuvvetti azdır.Bu nedenle kış mevsiminde ayakkabıların altlarının pürüslü olması tercih edilir.Otomobillerin kaymalarını önlemek içnde zincir takılır

Makina parçaları hareket ederken bir birine sürtünür.Sürtünmeden dolayı parçalar yıpranır.

Cisimlerin ağırlığı büyük olur sürtünmeden dolayı onları hareket ettirmek için daha fazla enerji gerekir.

Yukarda anlatılan sürtünmenin olumlu ve olumsuz etkilerini azlalt için bir takım önlenler alınır.

Araba motorunun rahat çalışması veya sürtünmeyi azaltmak için parçalar yağlanır.Tekerleklerin rahatça dönmesi için bilye kullanılır.

Trenlerin tekerlekleri demirdir.Raylarda demir olduğundan sürtünme azdır.Bu nedenle kamyondan daha büyük olan vagonların daha az enerjin harcayarak hareketi sağlanır.Ancak durması gerektiğinde sürtünmenini artması gerekir bu nedenle tekerlek ile ray arasında kum püskürtülerek kolayca durması sağlanır.

1-dinamometre 3-ip

2-döküm ayak 4-küçük statif çubuk 2 adet

Kayma sürtünmesi: I. düzenek: 1-Dinamometrenin ayarını yatay konumda ayarlayınız. 2-Döküm ayağını vidasından ip yardımıyla dinamometreye bağlayarak, masanın üzerinde çekiniz. Dinamometredeki değeri not ediniz.

Yuvarlanma sürtünmesi: 2.düzenek: Bu defa döküm ayağın altına şekil 2‘de görüldüğü gibi iki tane yuvarlak çubuk koyarak, dinamometre ile çekiniz. Okuduğunuz değeri diğeriyle karşılaştırınız.

DENEYİN SONUÇLARI:

I. düzenekte; cisim ile cismin dayandığı yüzey arasındaki sürtünme kuvveti fazladır.

2. düzenekte ise; dinamometredeki okunan değerlere göre, yuvarlanma sürtünmesi, kayma sürtünmesinden çok daha küçük olduğu için daha az bir kuvvetle çekilebilmektedir.

TEORİK BİLGİ:

Silindir şeklinde yuvarlanabilen cisimlerin sürtünme kuvveti azdır. Kaydırılarak çekilen cisimlerin sürtünme kuvveti yuvarlanma sürtünmesine göre daha büyüktür.

Bu nedenle, bütün makine ve motorlu araçlarda sürtünmeyi azaltmak için “bilyalı yataklar” kullanılmaktadır.

http://stu.inonu.edu.tr/~e040032021/konu3.html