Dünyanın Hareketleri - YERİN ŞEKLİ VE BOYUTLARI - Eksen eğikliği

DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ


GÜNEŞ SİSTEMİ

Dünyamız Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden güneş sisteminde yer alır.
Güneş sistemindeki gezegenler, güneşe yakınlıklarına göre; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Satürn, Uranüs, Neptün’dür.
24 Ağustos 2006 tarihinde Çek Cumhuriyetinde toplanan gökbilimciler Plüton’u gezegen olmaktan çıkardı. Böylece Dünya’nın yedi kardeşi kaldı.
Bütün gezegenler elips şeklinde bir yörüngede hareket ederler. Hızları ve yörünge uzunlukları farklıdır.
Güneşe yakın olan gezegenler daha hızlı, uzak olan gezegenler ise daha yavaş hareket ederler.

YERİN ŞEKLİ VE BOYUTLARI
Dünyamızın Ekvatorda şişkin, Kutuplarda basık olan kendine has şekline GEOİD denir.

GEOİD ŞEKLİN ŞONUÇLARI
Ekvator çevresi: 40.076 km
Kutuplar çevresi: 40.009 km
Ekvator yarıçapı: 6378 km
Kutuplar yarıçapı: 6357 km
Ekvatorun uzunluğu tam bir meridyen dairesinin uzunluğundan fazladır.
Yerçekimi kutuplara doğru artar.
Ekvatorun çevre uzunluğunun yarısının 60º enlemlerinde görülür.

DÜNYANIN KÜRESEL ŞEKLİNİN ŞONUÇLARI
Paralellerin uzunluğu kutuplara doğru azalır.
İki meridyen arasındaki uzaklık kutuplara doğru azalır. Bu sebeple aynı mesafe doğu-batı yönünde gidildiğinde Kutuplarda geçilen meridyen sayısı daha fazladır.
Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru azalır.
Kutup yıldızı sadece kuzey yarımküreden görülür. Görülme açısı o yerin enlem derecesini verir.
Aynı anda Dünyanın yarısı aydınlık (gündüz) yarısı karanlık
(gece) olur.
Dünya haritaları düzleme aktarılırken bir takım bozulmalar olur (alan,açı ve uzunluk bozulması gibi).
Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara doğru azalır.

DÜNYANIN HAREKETLERİ
DÜNYANIN EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI
Gece gündüz olayı ardalanır (birbirini takip eder).
Güneş ışınlarının düşme açısı günün her saatinde değişir.
Yerel saat farkları oluşur.
Günlük sıcaklık ve basınç farkları oluşur. Buna bağlı olarak;
Meltem rüzgarları oluşur .
Mekanik çözülme olur (özellikle çöllerde ve karasal iklimlerde)
Sürekli rüzgarların esme yönünde sapmalar olur.
Okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalar olur.
Dinamik basınç merkezleri oluşur.
Yönler belirlenir.
Fotosentez meydana gelir

DÜNYANIN EKSENİ ÇEVRESİNDE DÖNÜŞÜNDEN DOĞAN HIZLAR
ÇİZGİSEL HIZ VE SONUÇLARI
Bir cismin birim zamanda aldığı yola çizgisel hız denir.
Çizgisel hız en fazla Ekvator üzerindedir (1670 km/h) . Bu hız kutuplara doğru azalır.
Bunun sonucunda; Güneşin doğuş ve batış süresi kutuplara doğru uzar. Yani alacakaranlık kuşağı kutuplara yakın yerlerde daha uzun süre devam eder.
AÇISAL HIZ VE SONUÇLARI (Boylama bağlı)
Dairesel hareket yapan bir cismin birim zamanda taradığı açıdır.
Dünyanın açısal hızı ;
24 saatte: 360°
1 saatte : 15°
4 dakikada :1° dir.

NOT
Açısal hız her enlemde aynıdır. Açısal hız sonucunda yerel saat farkları oluşur.

DÜNYANIN YILLIK HAREKETİ VE SONUÇLARI

Dünyanın güneş çevresinde dönerken izlediği yola yörünge , meydana getirdiği düzleme de yörünge düzlemi (ekliptik düzlem) denir.
Dünyamızın bu yörüngesi elips biçimindedir.

ELİPS BİÇİMİNDEKİ YÖRÜNGENİN SONUÇLARI
Dünyamızın güneşe olan uzaklığı değişir. Dünyanın güneşe en yakın olduğu tarih 3 Ocaktır. En uzakta olduğu tarih ise 4 Temmuzdur.
Dünya güneşe yaklaşınca güneşin çekim kuvveti artar. Böylece dünya güneş çevresinde daha hızlı dönmeye başlar. Sonuçta Şubat ayı 28 gündür. Yani K.Y.K ‘de kış mevsimi daha kısa (89 gün) olmaktadır.
Dünya güneşten uzaklaşınca çekim kuvveti ve hız azalır. Sonuçta yaz mevsimi K.Y.K.’de daha uzun (94 gün) olmaktadır. Sonbahar ekinoksu 23 Eylül’dür.
***Kısacası elips biçimindeki yörünge mevsim sürelerinin farklı olmasında etkilidir. Dünyamızın yörüngesi daire biçiminde olsaydı; mevsim süreleri birbirine eşit olacaktı.

EKSEN EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI
(Ekvator düzlemi ile ekliptik arasında 23°27' , yer ekseni ile ekliptik arasında 66°33' açı olması)
Dönenceler, kutup daireleri ve matematik iklim kuşakları oluşur (Sadece eksen eğikliği etkili)
Dönence: Kuzey ve güney yarım kürelerde güneş ışınlarının en son dik geldiği noktalara denir

EKSEN EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI
Güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir. Güneş ışınları yıl içinde dönencelere birer kez, dönenceler arasına da ikişer kez dik açıyla düşerler.

Dönenceler dışında hiçbir yere güneş ışınları dik olarak düşmez.

Mevsimler oluşur. Dört mevsimin tek yaşandığı kuşak ılıman kuşaktır (30-60° enlemleri arasında). Sebebi : Güneş ışınlarının düşme açısında yıl boyunca değişikliğin fazla olmasıdır.
Aynı tarihlerde kuzey ve güney yarımkürelerde farklı mevsim yaşanır.
Gece gündüz uzunluğu sürekli değişir.Bu değişim en az Ekvator'dadır. Kutuplara doğru gidildikçe gece gündüz değişimi artar.

Güneşin ufuk çizgisindeki konumu değişir
Muson rüzgarları oluşur.
Aydınlanma dairesi sürekli yer değiştirir.
Kutup noktalarında 6 ay gündüz, 6 ay gece yaşanır.
NOT :Dönenceler, kutup daireleri ve matematik iklim kuşaklarının oluşmasında sadece eksen eğikliği etkilidir. Diğerlerinin oluşmasında eksen eğikliği ile birlikte yıllık hareketin de etkisi vardır.

EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI;
(Ekvator düzlemi ile ekliptik üst üste çakışsaydı veya yer ekseni ekliptiği dik olarak kesseydi)

Dönenceler ve kutup daireleri oluşmazdı.
Güneş ışınları sadece Ekvatora dik gelirdi.
Mevsim değişmesi olmazdı. Sürekli aynı mevsim hüküm sürerdi.
Aydınlanma dairesi sürekli kutup noktalarına teğet geçerdi.
Gece gündüz süreleri birbirine eşit olurdu.
Güneşin doğuş-batış konumu ve saati değişmezdi.
Kısacası; sürekli ekinoks durumu yaşanırdı.

EKSEN EĞİKLİĞİ 20°OLSAYDI

Güneş ışınlarının dik geldiği alan daralırdı.
Güneş ışınlarının düşme açısında değişim azalacağından,Ekvatoral bölgenin sıcaklık ortalaması artardı.
Kutup kuşağı ve tropikal kuşağın alanları daralırken , ılıman kuşak genişlerdi.
Yurdumuzda yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu.
Kutup noktalarının sıcaklığı azalırdı.

NOT
Eksen eğikliği kaç derece ise Kutup noktalarına güneş ışınları en fazla o açıyla düşer.
Aydınlanma çizgisi daha az yer değiştireceğinden gece ile gündüz arasındaki fark azalırdı.

NOT
Eksen eğikliği küçüldükçe gece ile gündüz arasındaki fark azalır. Eksen eğikliği büyüdüğünde ise fark artar.

MEVSİMLER
21 HAZİRAN (SOLSTİS:GÜNDÖNÜMÜ)

Güneş ışınları yengeç dönencesine dik düşer.
K.Y.K.’de yaz , G.Y.K.’de kış mevsimi başlar.
Aydınlanma dairesi kutup dairelerine teğet geçer.
K.Y.K.’de en uzun gündüz, G.Y.K.’de en uzun gece yaşanır. Bu tarihten sonra yurdumuzda gündüzler kısalmaya başlar. Bu durum 21 Aralık tarihine kadar devam eder.
Aynı meridyen üzerinde kuzeye doğru gidildiğinde gündüzler, güneye doğru gidildiğinde geceler uzar.
Ekvatorda yıl boyunca gece gündüze eşittir. Sebebi; aydınlanma çizgisinin bütün yıl ekvatorun tam ortasından geçmesidir.
Aynı meridyen üzerindeki merkezlerden daha kuzeydekinde güneş erken doğar, geç batar

23 EYLÜL (EKİNOKS : GECE –GÜNDÜZ EŞİTLİĞİ)

Güneş ışınları ekvatora dik düşer.
K.Y.K.’de sonbahar , G.Y.K.’de ilkbahar başlar.
Aydınlanma dairesi Kutup noktalarına teğet geçer.
Güneş tam doğudan doğup, tam batıdan batar.
Gece –gündüz eşitliği yaşanır. Bu tarihten sonra K.Y.K.’de 12 saatten daha uzun gece yaşanmaya başlar. Bu durum 21 Mart tarihine kadar devam eder.
Aynı meridyen üzerindeki bütün merkezlerde güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.
Güneş ; Kuzey kutup noktasında batarken, Güney kutup noktasında doğar .

21 ARALIK (SOLSTİS: GÜNDÖNÜMÜ

Güneş ışınları oğlak dönencesine dik düşer.
K.Y.K. ‘de kış, G.Y.K.’de yaz mevsimi başlar.
Aydınlanma dairesi kutup dairelerine teğet geçer.
K.Y.K.’de en uzun gece, G.Y.K.’de en uzun gündüz yaşanır. Bu tarihten sonra yurdumuzda geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar. Bu durum 21 Haziran tarihine kadar devam eder.
Kuzeye doğru geceler, güneye doğru gündüzler uzar.
Aynı meridyen üzerindeki noktalardan daha güneydekinde güneş daha erken doğar, daha geç batar.

21 MART (EKİNOKS : GECE –GÜNDÜZ EŞİTLİĞİ)

Güneş ışınları ekvatora dik düşer.
K.Y.K.’de ilkbahar, G.Y.K.’de sonbahar başlar.
Aydınlanma dairesi Kutup noktalarına teğet geçer.
Gece –gündüz eşitliği yaşanır. Bu tarihten sonra K.Y.K.’de 12 saatten daha uzun gündüzler yaşanmaya başlar. Bu durum 23 Eylül tarihine kadar devam eder.
Aynı meridyen üzerindeki bütün merkezlerde güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.
Güneş ; Kuzey kutup noktasında doğarken, Güney kutup noktasında batar .

GÖLGE BOYU
Cisimlerin gölge boyu güneş ışınlarının düşme açısına bağlıdır.

GÖLGE YÖNÜ
Cisimlerin gölgesi, ışık kaynağının tam aksine düşer.

CİSİMLERİN GÖLGE YÖNÜ VE BOYUNA BAKARAK;

Bulunduğumuz yarım küreyi tespit edebiliriz.
Yerel saati bulabiliriz.
Güneş ışınlarının düşme açısını bulabiliriz.
Yön tayini yapabiliriz.
Enlem ve boylam derecesini tespit edebiliriz.