sıcaklığa etki eden faktörler nelerdir?

SICAKLIĞA ETKİ EDEN FAKTÖRLER

İklim Elemanları: Sıcaklık
iklim sıcaklık yağış havanın nem derecesi basınç sis bulutluluk güneşlenme süresi rüzgarların hızı ve süresi gibi etkenlere bağlıdır. Bu etkenlere iklim elemanları denir. iklim elemanları üç temel başlıkta toplanabilir.a. Sıcaklıkb. Basınç ve rüzgarlar c. Nem ve yağışlar

A. SICAKLIK
Yeryüzündeki sıcaklığın kaynağı Güneş'tir. Yeryüzünün Güneş'ten aldığı ısı miktarına sıcaklık denir. Termometre ile ölçülür. Sıcaklığın birimi santigrat derece (°C) dir.
Güneş ışınları vasıtasıyla gelen ısı enerjisi atmosferi geçerek yeryüzüne ulaşır ve yeryüzünü ısıtır. Ancak Güneş'ten gelen enerjinin tümü yeryüzüne kadar ulaşamaz. Bir kısmı atmosferde alı-konur bir kısmı atmosferin yüzeyinden geri yansır.
Atmosfere gelen enerji % 100 kabul edilirse;
• Enerjinin % 25'i bulutların ve atmosferin etkisi ile uzaya doğru yansır.
• % 25'i atmosferde dağılarak gölge yerlerin aydınlatılmasını ve gök yüzünün mavi görünmesini sağlar.
• % 15'i atmosfer tarafından emilerek atmosferin ısınmasını sağlar.
• % 35'i yeryüzüne ulaşır. Bu enerjinin % 27'si yeri ısıtır. % 8'i ise yeryüzüne çarptıktan sonra tekrar uzaya yansır.
Sıcaklık iklim elemanları içinde en fazla etkiye sahiptir. Diğer iklim elemanlarının dağılış ve etkinlikleri sıcaklıkla ilgilidir.
SICAKLIK ETMENLERİ
1. Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı
Yeryüzünde sıcaklık dağılışını etkileyen en önemli faktördür. Güneş ışınları bir yere ne kadar dik düşerse orası o kadar fazla ısınır. Düşme açısı küçüldükçe ısınma azalır.
Düşme açısını belirleyen etkenler şunlardır:
a. Dünya'nın şekli ve enlem: Dünya'nın şekline bağlı olarak Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının yere düşme açıları küçülür. Bunun sonucunda da Ekvator'dan kutuplara gidildikçe sıcaklık azalır.
Kuzey Kutbu
b. Yaşanan Mevsim: Dünya'nın eksen eğikliği ve yıllık hareketine bağlı olarak güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir. Buna göre Kuzey Yarımküre yaz mevsiminde güneş ışınlarını daha dik kışın daha eğik alır.
Güneş ışınlarının ufukla yaptığı açı yıl boyunca değişmektedir.
Güneş'e dönük olan yamaçlarda;
• Sıcaklık daha fazladır.
• Güneş ışınları daha dik açıyla gelir.
• Güneşlenme süresi daha uzun olur.
• Orman sınırı daha yüksek olur.
• Kalıcı karlar daha yükseklerde bulunur.
• Aynı tür bitkilerde olgunlaşma süresi daha kısadır.
• Buharlaşma çoktur ve tarım ürünlerinin su ihtiyacı daha fazla olur.
2. Güneş ışınlarının atmosferde katettiği yol
a- Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol uzadıkça enerji kaybı o oranda artar. Dik açı ile gelen ışınlar daha kısa bir yoldan yeryüzüne ulaşır ve daha az kayba uğrar. (Ekvator çevresi gibi)
b- Dar açı ile gelen ışınlar ise daha uzun bir yoldan yeryüzüne ulaşır ve daha fazla kayba uğrar. (Kutup çevreleri gibi)
c- Günün Saati: Dünya'nın günlük hareketine bağlı olarak güneş ışınlarının bir noktaya geliş açısı gün boyunca değişme gösterir. Güneş ışınları sabah ve akşam eğik açıyla öğle vakti ise gelebileceği en dik açı ile gelir.
d- Bakı ve eğim: Güneş ışınlarının düşme açısı yerşekillerinin Güneş'e bakma durumuna göre (Bakıya göre) ve yerşekillerinin eğimine göre değişir.
3. Güneşlenme Süresi
Güneşlenme süresi arttıkça sıcaklık artar. Yaz aylarında güneşlenme süresi fazla olduğundan sıcaklık değerleri yüksektir. Yine gün içinde en yüksek sıcaklıkların tam öğle vakti değil öğleden birkaç saat sonra olması güneşlenme süresi ile ilgilidir. Geceleri ise Güneş'ten enerji alınmadığı için soğuma görülür. Bu sebeple günün en soğuk anı sabah Güneş doğmadan önceki andır.
Kutuplarda güneşlenme süresi uzun olmasına rağmen sıcaklık değerleri 0°C'nin üzerine çıkamaz. Çünkü güneş ışınları çok dar açıyla gelir.
çııÖÖçş4. Yükselti
Troposfer katında yerden yükseldikçe sıcaklık değerlen her 100 m. de 05 °C azalırken alçaklıkça her 100 m. de 05°C artar.
Bunun iki nedeni vardır. Bunlar:
• Troposfer'in yerden geriye yansıyan ışınlarla ısınması
• Havada ısıyı tutan nemin yeryüzüne yakın yerlerde yoğunluğunun fazla olmasıdır.
Yükseltinin sıcaklık üzerindeki etkisine şu örnekler verilebilir:
• Yükseltiden dolayı sıcaklık azaldığı için tarım ürünlerinin olgunlaşması da gecikir.
• Bir dağ yamacında yükselen hava kütlesi yağış bırakır.
• Yükseldikçe sıcaklık azalmasına bağlı olarak bitki örtüsü geniş yapraklı orman karışık orman iğne yapraklı orman ve dağ çayırları şeklinde sıralama gösterir.
•Aynı enlemde farklı yükseltiye sahip kentlerde sıcaklık değerleri de farklıdır.
5. Kara ve Denizlerin Dağılışı
Aynı miktarda güneş enerjisi alan karalar ve denizler aynı derecede ısınmazlar. Karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk ısınırken denizler daha az ve geç ısınırlar. Yine karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk soğurken denizler daha az ve geç soğurlar. Bu durumun iki temel sebebi vardır.
• Kara ve denizlerin ısınma ısılarının farklı olması
• Karaların katı denizlerin ise sıvı ve hareketli
bir yapıya sahip olması
Denizler karalara oranla geç ısınıp geç soğuduğu için karasal iklimlerde en sıcak ay Temmuz en soğuk ay Ocak iken denizel iklimlerde en sı-| çak ay Ağustos en soğuk ay Şubattır.
6. Nem Miktarı
Nem bir yerin fazla ısınması ve soğumasını önler. Sıcaklık farkını azaltır. Güneş ışınlarının dik ve dike yakın geldiği Ekvator çevresi Dünya'nın en sıcak yerleri olması gerekirken nemin fazlalığından
dolayı olmamıştır. Dünya'nın en sıcak yerleri ise Dönenceler civarı (Tropikal çöller) olmuştur.
Kış mevsiminde havanın bulutlu olduğu günlerde ısı kaybı azaldığından sıcaklık değerleri yüksektir. Havanın bulutsuz olduğu günlerde ise ısı kaybı daha fazla olduğundan sıcaklık değerleri düşüktür. Kuru ve ayaz bir hava yaşanır.
Nemin fazla olduğu deniz yüzeylerinde vadilerde ve alçak ovalarda nemin fazlalığından dolayı sıcaklık kaybı az iken dağ zirvelerinde nemin azlığından dolayı sıcaklık kaybı fazladır.
7. Okyanus Akıntıları
Okyanus akıntıları hem denizler hem de karalar üzerinde havanın sıcaklığını etkilerler. Bu akıntılar sıcaklığın Ekvator'dan kutuplara doğru düzenli olarak azalmasını engeller.
Okyanus akıntıları sıcaklık etkileri yönüyle ikiye ayrılır.
a. Sıcak Okyanus akıntıları: Ekvator çevresinden kutuplara doğru olan akıntılardır. Başlıcaları şunlardır:
Gulf - Stream akıntısı: Meksika Körfezi'nden doğar. Oluşumunda Alize rüzgarlarının etkisi vardır. Kuzeydoğu istikametinde hareket ederek Kuzeybatı Avrupa (İngiltere Almanya Hollanda Norveç) kıyılarını etkiler.
Gulf - Stream'ln etkileri
• Termik Ekvator'un Yer Ekvatoru'ndan sapmasına neden olur.
Meridyenlerin en sıcak noktalarını birleştiren çizgiye termik ekvator denir.
• Kuzeybatı Avrupa kıyılarının Orta Avrupa'ya
oranla daha ılıman bir iklime sahip olmasını
sağlar.
• Norveç'in kuzey kıyılarının Kuzey Amerika'nın
aynı önlemlerindeki doğu kıyılarından daha ılı
man olmasına neden olur.
Ilıman kuşağın Atlas Okyanusu üzerinde kuzeye doğru genişlemesine neden olur.
Brezilya akıntısı: Brezilya kıyılarından güneye doğru Batı rüzgarları kuşağına kadar devam eden akıntıdır.
Kuroşlvo akıntısı: Japonya'nın güney kıyılarında görülür. Güney Çin Denizi suları Japonya'nın güneyine taşınır.
Alaska akıntısı: ABD'nin Alaska kıyılarında görülür.
Güyan akıntısı: Brezilya'nın kuzeyinden Meksika Körfezi'ne doğru hareket eden akıntıdır.
b. Soğuk Okyanus Akıntıları: Kutup bölgelerinden Ekvator'a doğru olan akıntılardır. Başlıcaları şunlardır:
Labrador akıntısı: Grönland Adası civarında Baf-fin Körfezi'nden doğar. Kutup rüzgarlarının güneye doğru Kanada'nın Labrador yarımadası boyunca sürüklediği sular bu akıntıyı oluşturur.
Labrador'un etkileri
• Kanada'nın doğu kıyılarında sıcaklığı düşürmüştür. Kanada'nm dpğu kıyıları aynı enlemdeki Batı Avrupa'ya oranla 10 - 15°C daha soğuktur.
• Kuzey Amerika'nın doğu kıyılarının batı kıyılarına göre daha soğuk olmasına neden olmuştur.
Kanarya akıntısı: Afrika'nın kuzeybatı kıyılarında görülür.
Oyaşivo akıntısı: Japonya'nın kuzey kıyılarında etkilidir.
Benguela (Bengal) akıntısı: Güneybatı Afrika kıyılarında etkili olan bir akıntıdır.
Humbold (Peru) akıntısı: Güney Amerika'nın batı kıyılarında görülür.
Kaliforniya akıntısı: Kuzey Amerika'nın batı kıyılarında görülür.
Batı Avustralya akıntısı: Hint Okyanusu'nda Avustralya'nın batısında etkili olan bir akıntıdır.
Akıntıların balıkçılık üzerinde büyük etkileri vardır. Çünkü sıcak ve soğuk akıntıların karşılaştıkları yerlerde bol miktarda oksijen yosun ve plankton bulunur. Buralar balıkçılık için elverişlidir ingiltere Japonya ve Norveç bu gibi yerlerden yararlanan ülkelerin başında gelir. Ayrıca soğuk ve sıcak akıntıların karşılaştıkları yerlerde tehlikeli sisler oluşur.
8. Rüzgârlar
Kuzey Yarımküre'de güneyden Güney Yarımküre'de de kuzeyden esen rüzgârlar Ekvator yönün den geldikleri için sıcaklığı artırır. Kutup yönünden gelen rüzgârlar ise sıcaklığı düşürürler. Bu durum enlem - sıcaklık ilişkisine örnektir.
Denizden karaya doğru esen rüzgârlar kışın ılıtıcı yazın ise serinletici etki yapar.
Karadan denize doğru esen rüzgârlar ise kışın sıcaklığı düşürücü yazın ise sıcaklığı yükseltici etki yapar.
9. Bitki Örtüsü
iyimin bir sofKfcooluC. Bitki örtüsü aslında sıcaklık ve yağışın bir sonucudur. Ancak herhangi bir yerde oluşan bitki örtüsünün sıcaklık üzerinde bazı etkileri olduğunu gözar-dı etmemek gereklidir. Geceierîo acırı
Bitki örtüsü güneş ışınlarının bir kısmını emerek gündüz yerin fazla ısınmasını önler. Gece ise yer- sim
den ışıyan sıcaklığın bir bölümünü tutarak fazla soğumayı engeller. Bunun sonucunda bitki örtüsünün gür olduğu alanlar ile seyrek olduğu alanlar arasında sıcaklığın dağılışı açısından önemli farklar ortaya çıkar