Engelli Hakları nelerdir - Türkiyede Engelli Hakları

Türkiye'de, belediyeler 572 sayılı kanun hükmünde kararname gereğince engellilere uygun düzenlemeleri standartlara uygun olarak yapmak zorundadır. İmar Mevzuatına ulaşılabilirlikle (fiziksel engellerin kaldırılmasıyla) ilgili hükümler eklenmiştir. Buna göre, kaldırımlar, yaya yolları, konutlar ve umumi binalar özürlülerin ulaşabilirliğine uygun olarak yapılmak durumundadır.

Ulaşım

Günlük ulaşımda engellinin ulaşım ihtiyacı için ithal edilen araçlardan hiç bir şekilde gümrük vergisi talep edilemez. H sınıfı sürücü belgesine sahip olan özürlüler yurt içinden aldıkları özel tertibatlı otomobillerde, katma değer vergisi indiriminden yararlanmakta ve taşıt alım vergisinden muaf tutulmaktadır. %40 ve üzeri ortopedik engellilere otomobil tipi araç alımlarında engel durumuna göre araçı hareket ettirici düzenek yer alan (modifiye edilmiş) kullanıma uygun hale getirilmişedilmiş araçlardan ÖTV talep edilemez.


Kara ulaşımı için engelli vatandaşlar, şehir içi yolculuklarda, yerel yönetimlere bağlı toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz yararlanabilirler. Belediyeler toplu taşıma araçlarından özürlüleri ücretsiz veya indirimli olarak yararlandırmak zorundadır.



Ayrıca İstanbul'da İ.E.T.T. engelli ve refakatçisiyle birlikte ücretsiz ulaşımdan yararlanabilmektedir.
Şehirler arası yolculuklarda, ilgili yasadaki tebliğe göre özel firmalarda normal harici engelli yolcu taşıma zorunluluğu vardır. Bunun dışında ulaşım açısında %50 ye yakın bir indirim yapması önerilmektedir. Bu indirimiyapmayan firmalara cezai işlem uygulanmaktadır. Karayolu Taşıma Yönetmeliği'nin 48. maddesi "I bendine göre yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenir" demektedir. Yine şehirlerarası yolculuklarda 6 yaş ve üzeri tüm yolcuların ayrı koltukta seyahat etmesi zorunlu olup, 6-12 yaş arası çocuklarile yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenmektedir.



Çalışma gücünün %40 oranında fazlasını (%40 dahil) kaybetmiş özürlü vatandaşlara, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı'ndan alınmış kimlik belgesi veya özür oranının işlendiği nüfus cüzdanı ile %20 bilet fiyatindirimi yapılmaktadır. Boğaz trafiğinin özellikle İstanbul'da oluşu nedeniyle deniz seferleri İETT'den aklınan ücretsiz geçiş kartı geçerlidir.


Türk Hava Yolları (THY), yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olan yolculara, uygulanabilir ücretler üzerinden tüm iç ve dış hatlarda yüzde 25 indirim sağlanmaktadır. İndirimden faydalanmak isteyen yolcularımızın, yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olduğunu belgeleyen, T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından verilmiş olan özürlü kimlik kartı veya sağlık kurulu raporu veya ÖZÜRLÜ ibaresi bulunan nüfus cüzdanlarını ibraz etmeleri gerekmektedir.


Ayrıca, refakatçi ile seyahat etmelidir ibaresi bulunan doktor raporunun ibraz edilmesi halinde, özürlü yolcu ile aynı seferde seyahat edecek bir refakatçisine tüm iç ve dış hatlarda uygulanabilir ücretler üzerinden yüzde 25 oranında indirim sağlanmaktadır. 24 saat öncesinden belirtilmek suretiyle isteyen tüm yolcularımıza ücretsiz olarak tekerlekli sandalye hizmeti sunulmaktadır.Özel havayolu işletmelerinde THY kadar pahalı uçuş bileti satmadıklarını ifade ederek çok cüzzi oranlarda bilet fiyatı indirimlerinde bulunurlarki bu açıdan 1 ay önceden yer ayırtan normal bir yolcuya yapılan indirim kadar bir indirim söz konusu olabilmektedir.

Yararlanma koşulları

• Bedensel engelliler: %40 ve üzeri derecede özürlü bulunan ve Nüfus Cüzdanı'na özürlülük durumu yazılmış olan kişiler, bilgisayardan bilet kesilen dış hatlarda indirimli, İETT'den alacakları ücretsiz seyahatkartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli ulaşım haklarına erişebilmektedir.

• Malul vatandaşlar: 2022 sayılı kanuna göre maaş alan 65 yaşını doldurmuş bakıma muhtaç malul durumdaki kişiler, durumlarını belgelemek kaydıyla dış hatlarda indirimli, İETT'den alacakları ücretsizseyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimliistifade edebilmektedir.

• 60 yaş üzeri yaşlılar: 4736 sayılı kanuna göre 60 yaş ve üzeri olanlar, İstanbul'da ikamet ettiklerini belgelemek şartıyla İETT'den alacakları indirimli seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle, yalnız akbilli hatlarda indirimli istifade edebilmektedir.

İletişim

Özel iletişim vergileri ilgili kanunun maddesi gereği engellilerden talep edilmez bu sayede özel hizmet veren firmalar %50 ye varan indirimler yapabilmektedirler. Türk Telekom ve TTnet'in bu konuda resmi bir indirimi şu ana kadar söz konusu olmamıştır. Aşağıda Türkiye'deki bazı telefon sağlayacılarının yaptığı kampanyalar yer almaktadır.

• Avea: Elele tarifesi
• Turkcell: Destek Paketi
• Vodafone (Telsim): Cep Özel Tarifesi

Eğitim

İşitme engelli öğrenciler meslek liselerine sınavsız yerleşebilmektedirler. Engelli çocuğun resmi veya özel eğitim merkezlerinde aldıkları gelişim ve eğitime ilişkin giderlerin bir kısmı çalışılan kurum, emekli sandığı ve sosyal sigortalar kurumu tarafından bütçe uygulama talimatları çerçevesinde karşılanmaktadır. Emekli sandığı'na ve Sosyal Sigortalar Kurumu'na bağlı kişilerin çocuklarının özel eğitimleri için 2002 yılı itibarı ile en fazla 245 TL eğitim yardımı yapılmaktadır. Yükseköğretim kurumuna girmeye hak kazanan ve kayıt yaptırarak öğretime başlayan öğrenci ilk yılında bulunduğu ilin valiliği bünyesindeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı'na başvurması durumunda, Başbakanlık Bursu'ndan yararlandırılır. Ayrıca yardımcı ders araç gereçlerinin temini konusunda engelli öğrenciye destek verilmektedir.
Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü'nün öğrenci yurtlarından özürlü öğrenciler istemde bulunmaları halinde öncelikle yararlanabilmesi sağlanır. Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından uygulanan harç ve öğrenim kredisi tahsisinde %40 ve üzerinde özürlü olduğunu belgeleyenlere öncelik tanımakta ve harç kredisinin geri ödenmesinde yönetim kurulu kararı ile %50 indirim yapılmaktadır. Kamu kurumları arasında yapılan protokol anlaşmalara göre Halk Eğitim Merkezleri'nde %40 ve üzeri engellilerden hiç bir ad veya isim adı altında ücret talep edilemez. Söz konusu eğitmen sözleşmeli bir eğitmen bile olsa bunu talep edemez.


Devlet Tiyatroları'nda ücretsiz olarak protokol sırasında oyun izleyebilmektedirler. Digiturk firmasının engellilere sağladığı indirimler bulunmaktadır. Tüm sinemalardatiyatrolardan engellilere indirimli tarife uygulanır. İlgili yasa gereği kültür bakanlığından engelli tiyatrosu maddi destek almaktadırlar. ve özel
Yine ÖSYM sınavı sonrası boş kalan kontenjanlarda engelli öğrencilere öncelik verilmektedir.

İş

Kamu sektörü ve özel sektör iş taleplerine yönlendirmek için ilgili 1. dereceden sorumu kurum iş-kur dur. İlgili yasa gereği 50 kişi çalıştırılan iş yerinde en az 1 engelli çalıştırmak zorunludur. 100 kişi ve üzerinde ise bu oran en az %3 engelli işçi çalıştırma şekilden düzenlenilmiş olup engelli istihdam etmeyen işvereme para cezası uygulaması yapılmaktadır.

Çalışan engellilere kolaylıklar

• Emekli Sandığına Bağlı Çalıyanlar İçin yıllık:
  • Birinci derece sakat olanlarda 907 TL
  • İkinci derece sakat olanlarda 453 TL
  • Üçüncü derece sakat olanlarda 226 TL

• Hizmet erbarının kalkınmada öncelikli yörede bulunulması halinde bu tutarlar sırasıyla:
  • Birinci derece sakat olanlarda 1.209 TL
  • İkinci derece sakat olanlarda 604 TL
  • Üçüncü derece sakat olanlarda 302 TL

Bu tutarlar yukarıda belirtilen hizmet erbabı için yıllık gelir vergisi matrahlarından indirilecek rakamları oluşturmaktadır.

Kendi işini kuran engellilere sağlanan kolaylıklar

• Normal yörede faaliyette bulunulması halinde:
  • Birinci derece sakat serbest meslek erbabında: 709 TL
  • İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 453 TL
  • Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 226 TL
• Kalkınmada öncelikli yörede faaliyette bulunulması halinde;
  • Birinci derece sakat serbest meslek erbabında:1.209 TL
  • İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 604 TL
  • Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 302 TL
• Kendi işini kuran serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunması halinde durumuna göre, yukarıdaki rakamlara ilave olarak ayrıca özürlü kişi sayısı kadar hesaplanan miktar, bu mükelleflerin yıllık gelir vergisi matrahından indirim konusu yapılacaktır.

Erken emeklilik

Çalışabilir durumda ona engellinin fiziki ve fizyolojik niteliklerine bağlı olarak verilen sağlık raporundaki iş yapabilir % ortanına takabulen engellinin fiziki iş yapabilme kapasitesinin yanı sıra fizyolojik mukabiliyeti oranında malülen erken emekli olabilmesi sağlanılmaktadır. Normal sartlarda sağlıklı biri 25 yıllık işgünü sigorta primi yatırırken engellinin durumuna bağlı olarak en erken 15 yılda malülen emekli olabilmeksi söz konusu olmaktadır. Yanlış ödemiş olduğu prim hesabına göre aldığı emekli maaşı çalışıken aldığının %60 oranındadır. Hiç çalışmamış, çalışamaz durumdaki engellilere bağlanılan malüllük maaşı hakkı, Resmî Gazete'ye göre 200 TL'lik cüzzi bir miktardır.


Engellinin çalışamağı süreler için geçmişe dönük sigorta primi ödemek hakkı talebi, ilgili mevzuatlarda kişi engelli olsun veya olmasın; çalışmasa bile yurt dışında kaldığı süreyi, anavatanına kesin dönüş yapacağını bildirdiği ve bunu resmileştirdiği zaman yurt dışında kalmış olduğu süreyi (süre sınırlaması olmaksızın) geçmişe dönük prim borçlanması olarak ödüye bilme hakkı ilgili mevzuatlarca sağlanılmıştır.


Türkiye'deki engellilerinde anayasanın eşitlik ilkesi gereği çalışamadıkları süreler için belli şartlar altında geçmişe dönük prim borçlanma haklarının sağlanması konusunda ilgili insan hakları dernekleri tarafından kamu davası açılarak bu hakkın kazanılması açısında talepte bulunması gerekmektedir. Bu konuda belli başlı bir kaç derneğin öngörülen kamu davası içi önçalışma yaptığı öngörülmektedir.