Yer yuvarlağı ve yerin katmanları nedir?

YER YUVARLAĞI
Yerin iç yapısı farklı özellikteki katmanlardan oluşur. Buna GEOSFER denir. Yerin iç yapısı hakkındaki bilgiler deprem dalgaları ve volkanlardan alınır. Yerin katmanları yoğunluğa göre ayrılır.

YERİN KATMANLARI
1. Litosfer (Taşküre)
* Kalınlığı kıtalarda çok, okyanuslarda incedir.
* Soğuma ile katılaşmıştır. (Eksen hareketleri)
* Yüzeyi iç ve dış kuvvetler ile şekillenmiştir.
* Her 33 m’de ısı 10C artar.

a) Sial (Kıtasal Kabuk):
* Yoğunluğu az
* Silisyum ve alüminyum içerir
b) Sima (Okyanusal Kabuk)
* Yoğunluğu siale göre çok
* Yırtılmış akımlarında sima yüzey denir.

2. Manto
* Yapısı hamurumsudur.
* Sıcaklık 10000C’dir.
* Deprem ve volkanlar enerjisini buradan alırlar.
* Sıcaklık, yoğunluk farkından dolayı dikey yönde konvektif akınlar vardır
* Yer hacminin %80’ini oluşturur.

3- Çekirdek
a) Dış Çekirdek
* Radyoaktivite yüksek
* Sıcaklık, yoğunluk ve mantodan çok
b) İç Çekirdek
* Yoğunluğu en fazladır
* Sıcaklık 3500-50000C
* Katıdır. Sebebi= Basınç

TAŞLAR
1. Volkanik (Püskürük, Katılışım)
Özelliği
* Volkanların soğuması sonucu oluşur
* Tanecikli yapısı vardır
* Serttir
* Fosil yok

a) Dış Püskürük





* Mağmanın yeryüzünde soğuması ile olur.
* Hızlı soğuduğundan ince taneciklidir.
B: Bozait A: Ardezit
T: Tüf O: Oksijen

b) İç Püskürük




* Mağmanın yer kabuğu tabakası arasında soğuması ile olur.
* Soğuması hızlı olduğundan iri taneciklidir.
G: Granit S: Syenit
G : Gabro D: Diyorid

2- Tortul Taşlar
Özelliği
* Oluşumunda dış kuvvetler etkili olmuştur.
* Tabakalı görünümü vardır
* Fosil içerir
* Geçirimli ve dirençsizdir

a) Fiziksel Tortullar: Fiziksel olarak ufalanan taşların kil ve birleşmesi ile olur.
* Kumtaşı, kiltaşı, miltaşı, çakıltaşı, konglamera, breş

b) Kimyasal Tortullar: Sular içindeki eriyik maddelerin çökelmesi sonucu oluşur.
* Sıcaklığın yüksek olduğu yerlerde oluşur.
* Kireçtaşı (kalker), alçıtaşı (jips), travarten, sarkıt/dikit, boksit, potasyum, fosfat.

c) Organik Tortullar: Çok miktardaki hayvansal ve bitkisel artıkların havasız ortamda katılaşmasıyla oluşur.
* Kömürler (Antrasit, taş kömürü, linyit, turboşist)
* Petrol
* Mercan kalkeri
* Tebeşir

3- Başkalaşım Taşları: Basınç ve sıcaklık etkisiyle, taşların yapısının değişmesi ile olur.
Anakaya Başkalaşmış
Kalker  Mermer
Granit  Gnays
Karbon  Elmas
Kumtaşı  Kuarsit

JEOLOJİK DEVİRLER
Esas alınan temel: Fosiller











Jeolojik Zamanlar
I. Zaman (PALOZOİK)
* Taş kömürü yatakları oluştu
* Kaledonyon hersinyan kıvrımları oluştu.
* Karalarda canlı hayat başladı.
TÜRKİYE’DE
* Yıldız Dağları temelleri oluştu.
* Saruhan Menteşe kütleleri oluştu.
* Konya-Kırşehir masifi oluştu.
* G.D. Anadolu Torosların temelleri oluştu
* Zonguldak çevresi oluştu.

II. Zaman (MEZOZOİK)
* Anakaya ikiye ayrıldı
* Tetis Denizi oluştu.
TÜRKİYE’DE
* I. Zaman karaları aşınarak sular altında kaldı

III. Zaman (NEOZOİK)
* Kıtalar bugünkü görünümünü kazandı
* Okyanuslar oluştu
* Şiddetli depremler ve yanardağlar oluştu
* Linyit-tuz-jips yatakları oluştu
* Alp-Himalaya kıvrımları oluştu
TÜRKİYE’DE
* Yurdumuz bugünkü görünümünü kazandı (Alp-Himalaya hareketleri)
* Toros D. / Kuzey Anadolu / Doğu Anadolu Böl. Kıvrım Dağları
* Batı Anadolu da Horst Dağları oluştu.
* Linyit, tuz ve jips yatakları oluştu.

IV. Zaman (ANTROPOZOİK)
* İlk insan
* İlk medeniyetler
* 4 kez iklim soğudu. Kutup Buzulları 500K enlemine kadar indi.
TÜRKİYE’DE
* İst-Çanakkale Boğazları
* Ege-Marmara Denizleri
* Karadeniz’in suları tuzlandı (çökmeden dolayı)
* Çukurova ve Ergene Havzası çöktü

SONUÇ : dünya kıtaları farklı zamanlarda farklı olaylarla oluştu. Bunun sonucunda karaların özellikleri farklılaştı.

ESKİ KARALARIN ÖZELLİĞİ (I-II İlkel Zaman)
1. Aşınarak yükseltileri azalmıştır.
2. Hidroelektrik potansiyeli azdır.
3. Fay ve kırık hat bulunmaz
4. Deprem ve volkanizma yok
5. Sıcak su kaynağı yok
6. Altın, gümüş, elmas, taş kömürü bakımından zengin

YENİ KARALARIN ÖZELLİĞİ
(III-IV. ZAMAN)
1. Yükseltisi fazla
2. Akarsu akışı hızlı
3. Hidroelektrik potansiyeli çok
4. Fay çok
5. Deprem, volkanlar sıkça görülür
6. Sıcak su kaynakları bulunur
7. Linyit, tuz, jips çok

İÇ KUVVETLER
İç Kuvvetlerin etkisiyle;
* Orojonez (dağ oluşumu)
* Eprogenez (kıta oluşumu)
* Volkanizma
* Deprem (seizma) oluşur.
Özelliği
1. Ener