İzmir'de çevre ve Hava Kirliliği hakkında

İzmir de Hava Kirliliğine Etki Eden Faktörler

a-Relief Faktörler



            İzmir kent çevresi, relief  özelliği olarak körfezi üç taraftan çevreleyen çiğli, Karşıyaka, Bornova, narlı dere alüvyal düzlükleri ile bu düzlükleri sınırlayarak yükselen dağlık bölgeler kütleler ve sırtlardan oluşmuştur.



            Körfezin doğu devamı üzerinde yaklaşık olarak doğu- batı yönüne çökmüş küçük bir tektonik depresyon (çukur havza) bulunmaktadır. Bu depresyon Bornova ovasını meydana getirmektedir. Ovayı üç taraftan çevreleyen dağların yamaçları dik ve faylıdır. Havzanın tabanı genişçe bir alüvya örtü tarafından kaplanır. Batıda deniz seviyesinden başlayan ova tabanı, doğuya az bir eğimle yükselir ve hacılar kırı mekiğinde yükseklik 100 M. bulur. (tektonik hareketlerle çökmüş olan bu ova tabanındaki alüvyasl örtünün kalınlığı 20-25 m. kadardır ovanın güney doğu kesiminde “Nif dağı” (kemal paşa dağı) (1506 metre) nın ovaya inen yamaçları diktir ve bu yamaçlar fay düzlemine tekabül eder. Güneyde İzmir e doğru, gittikçe alçalan nif dağı kütlesinin uzantıları

Kuru dağ (1162m.) ve devamında altındağ, gökdere, kaynaklar civarında 300 – 400 m. yükseklikte sırt ve tepelerden ibarettir. Dağın u kesimlerinde yamaç eğimi azdır. Buradan kadife kale yükseltisinin doğrusundan geçen melez çayı vadisi ve gazi emir düzlüklerine geçilir böylece Cuma ovasından İzmir körfezi ve Bornova ovasına geçişi relief şartları hazırlanmış olmaktadır.



            Bornova ovasının kuzey kenarına, batıda yamanlar dağı (1076m.) doğuya devam mı üzerinde Manisa dağı (1513m.) ve güney yamaçları çevreler. Manisa (sipil) dağı, Bornova ovasının kuzey doğusunda bulunan belkahve eşiği ile (260m.)nif dağından ayrılır. Yamanlar dağı ve Manisa dağı çevredeki öteki kesimlerle birlikte aynı tektonik rejimin etkisinde kalmıştır. Buradaki kütlenin yamaçları fay dikliklerine tekabül ettiğine göre, dağ kütlesi yükselmiş büyük bir blok olarak meydana gelmiştir. Relief özelliklerinin bu durumuna göre, çevrede klimatik şartlarında reliefe uygun metana geldiğini söyleye biliriz. Genellikle batıdan gelen hafif hava akımları, körfez ile onu çevreleyen dağlık alanlar arasında hapis olmakta ve kirletici kaynaklardan yükselen unsurlar belli bir süre dağılmadan alt kısımlarda tutulmaktadır. Çevreden gelen yatay hava hareketlerine kapalı olan kısımlarda, kirli havanın dağılma şansı bulunmamaktadır. Şöyle ki, genellikle kuzey doğudaki belkahvre geçidi üzerinde esen rüzgarlar, kirletici kaynaklardan yüklendikleri unsurları güney batıya doğru taşımakta, buradaki önlerine çıkan sırtların yamaçlarında bulunan yerleşim alanlarının ve körfeze doğru yaymaktadır. Nif dağı ve batı devamındaki sırtlar ile kadife kale depe ile karşılayan hava akımları, bu sırtları aşamadan konfeksiyonel bir dönüş yaparak tekrar ova üzerine dönmektedir böylece, İzmir kent çevresinde, doğuda belkahve ve pınar başından başlayarak batıya doğru alsancak ve körfeze kadar çoğu zaman sisli puslu kirli bir şerit oluşturmaktadır. Gerçekten Bornova ovasının güney yarısında da bu durum gözle izlene bilmektedir. Bornova ovasında hafif olarak esen rüzgar varken pınar başı ışık kent, altın dağ ve gül tepe semtleri adeta bir duman yığını ile kaplı olduğu görünmektedir bu meteorolojik şartların yol açtığı kirli hava izmirin eş derişim haritasında da kolayca gözlenebilmektedir.



            Karşıyaka ve çiğli arasındaki küçük sanayiden ve ısınma nedeniyle bu çevredeki evlerden yayılan kirli hava, kuzey sektörlü rüzgarlar la körfezi geçerek, özellikle Alsancak yerleşim alanında yoğun kirli havaya neden olduğu gözlenebilmektedir.

             Bunun yanı sıra, rüzgara açık semtlerde daha temiz bir havaya rastlanmaktadır. Ege kent, bayraklı sırtları, Atatürk mahallesi ve Evka bölgesi bu şanslı semtlerden bazılarıdır.

            b-İnsan faktörü



            İzmir de, bu büyük kentlerden biridir. Hızlı nüfus artışı, çarpık kentleşme burada da sorunlar yaratmaktadır. İzmir’in 1950 yıllarında 273140 olan nüfusu, 1986 yılı itibarıyla 1893720 rakamına ulaştığı tahmin edilmektedir. Lent için bulunan ortalama nüfus yoğunluğu 12665 kişi/km² dir. 1985 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre 1487817 kişi olan İzmir kent bütününde gece kondu ve kısmen gecekondu oranı toplam %47 lere ulaşmıştır. İzmir de geçe kondu ve kısmen geçe kondu olan nüfusun ilçelere göre olan dağılımı şöyledir.



         

İlçeler

Gecekondulaşma %

Kısmen Gecekondulaşma %

Karşıyaka

41.03

6.75

Bornova

20.61

7.57

Merkez

36.60

5.90

Toplam

35.80

6.30

                                   Çizelge1: İzmir’de Gecekondulaşma oranı



            Toplam olarak %42.1 olan İzmir gecekondu bölgesi her yıl artan oranda büyümektedir (sevgi 1986).



            Gecekondulu nüfusun sosyo – ekonomik yapısına ilişkin sorunları ile gecekonduların fiziksel mekana yansıyan sorunları, çarpık kentleşme sürecinde giderek yoğunlaşmaktadır. Bunu sonucu olaraktan ekonomik yönden alt düzeyde olan bu kesimin tükettiği yakıt da ucuz, SO2  oranı yüksek kalitesiz yakıt olmaktadır. 1989 yılı kasım – aralık aylarında büyük şehir belediyesi yetkililerinin SO2  oranı yüksek düzeyde olan kalitesiz kömürün İzmir kentine girmesi yasaklaması yerinde bir karar olmuştur. Hızlı kentleşmeye paralel olarak tüketilen kömür miktarında büyük artış göstermiştir.

İzmir atmosferine bir yılda, metropol alanı içerisindeki sanayi kuruluşlarından 13.000 ton, yakın sanayi kuruluşlarından 22.000 ton, ev ısıtmalarından 22.000 ton, toplam 52.500 ton kükürt dioksit (SO2) salındığı tahmin edilmektedir.

Nüfusla beraber artan trafik de, ayrıca İzmir havasını kirlettiği görülmektedir. Motorlu araç sayısı her yıl artmaktadır.

Özellikle kış aylarında trafiğin yoğun olduğu Konak, Alsancak, Basmane, Karşıyaka, Bayraklı, Üçyol kavşakları, mesai başlangıcı ve bitişi saatlerinde yoğun egzoz dumanına maruz kaldığı görülmektedir.

Sanayi kesiminin yerleşim birimleri ile iç içe oluşu kirliliğin sadece kış aylarında değil, bütün mevsimlere dağılmasına neden olmaktadır.

Bazı sanayi dallarının dağılışını incelendiğimizde şu sonuçlar görülmektedir

Ana metal sanayi; Bornova, Altındağ, Karabağlar, Çiğli

Taşıt sanayi        ;  Bornova, Gaziemir, Karabağlar

Plastik sanayi     ;  Bornova, Gaziemir

Madeni Eşya ve

Makine sanayi   ;  Gaziemir

Kimya sanayi    ;  Bornova, Karşıyaka, Çiğli, Bayraklı, Kahramanlar, Karabağlar, Çınarlı, Şaraphane,

                         Buca

Çimento ve

Toprak mamüle-

ri sanayi            ;  Bornova, Altındağ, Kahramanlar

            Bu sanayi dallarının baca gazı kirliliğine neden olduğu en modern filtre taksa bile yine de önemli bir miktarda hava kirliliğine yol açacağı yetkililerce belirtilmektedir.